تاریخ‌نگاری «علی‌محمد ولوی» در گفت‌وگو با عباس برومند اعلم

1404/1/27 ۱۴:۰۱

عباس برومند اعلم، عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس: «دیانت و سیاست در قرون نخستین اسلامی» هنوز هم جزء کتاب‌هایی است که در حوزۀ مطالعات اندیشه دینی در قرون نخستین هجری کم‌نظیر است و به زبان فارسی شاید به‌سختی بتوان بدیلی برایش پیدا کرد.

روش‌مندی در مطالعات تاریخی

عباس برومند اعلم، عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس به‌بهانۀ درگذشت «علی‌محمد ولوی»، استاد گروه تاریخ دانشگاه الزهرا گفت: درگذشت دکتر ولوی برای جامعۀ تاریخی کشور حادثه‌ای سخت است. او از چهره‌های ماندگار رشتۀ تاریخ بود و سابقه دیرینه‌ای در این زمینه داشت. او از بنیان‌گذاران انجمن ایرانی تاریخ و رئیس هیأت‌مدیره در ابتدای تأسیس این انجمن بود.

او افزود: ویژگی‌های ممتاز ولوی متعدد است؛ او در مباحث علمی ویژگی بسیاری داشت که به یک معنا متعلق به نسل میانۀ مورخان ما است. اگر نسل قدیم مورخان را در نظر بگیریم و معدود افرادی که باقی مانده باشند، ولوی جزء نسل قدیم مورخان است که تأثیر بسیاری در رشتۀ تاریخ داشته است.

برومند اعلم ادامه داد: نسل میانۀ تاریخ که بعد از انقلاب در کرسی‌های تدریس دانشگاه‌ها قرار گرفتند شاید خیلی مرسوم نبود که نگاه بین رشته‌ای، میان‌رشته‌ای و تحلیل تاریخ از منظر علوم مختلف مد نظر آن‌ها باشد اما ولوی چون تحصیلات‌اش میان‌رشته‌ای بود و هم‌زمان افزون بر رشتۀ تاریخ در حوزۀ جامعه‌شناسی مدیریت و تاریخ ادیان دانش آموخته بود، جزء نسلی از استادان است که شاید بیش از سه‌دهه پیش نگاه میان‌رشته‌ای داشت و در مطالعات و آثار و ورود مباحث روشی به مطالعات تاریخی جزء پیش‌گامان این حوزه به‌شمار می‌آمد.

این تاریخ‌نگار افزود: به‌دلیل همین توجه میان‌رشته‌ای، نگاه روش‌مندی که به مطالعات تاریخی داشت و تحلیل‌هایی که ارائه می‌کرد، چه در کلاس‌های درس و آثار پژوهشی، تحلیل‌هایش بدیع و نوآور بود و اکنون نیز که از بعضی آثارش بیش از دودهه می‌گذرد، هنوز هم جزء کتاب‌های قابل اعتنا و فاخر است.

برومند اعلم به کتاب مهم و اثرگذار ولوی نیز اشاره کرد و گفت: «دیانت و سیاست در قرون نخستین اسلامی» هنوز هم جزء کتاب‌هایی است که در حوزۀ مطالعات اندیشۀ دینی در قرون نخستین هجری کم‌نظیر است و به زبان فارسی شاید به‌سختی بتوان بدیلی برایش پیدا کرد. افزون بر این اشراف به منابع و تسلط به متون گوناگون قدیم و رجوع بلاواسطه به منابع اصیل و تراث اسلامی باعث می‌شد توجه ویژه‌ای به بهره‌برداری از این منابع داشته باشد. علاوه‌برآن با توجه به تسلطی که به بحث زبان داشت از پژوهش‌های روز هم غافل نبود و نسبت به آثاری که در جهان انگلیسی‌زبان منتشر می‌شد بیگانه نبود و آثار را می‌دید و از چهارچوب‌های آن‌ها استفاده می‌کرد. همین مسأله از وی یک شخصیت جامع علمی ایجاد کرده بود که همیشه وقتی در محضرش قرار می‌گرفتیم از گفته‌هایش بهره می‌بردیم و از زاویۀ نگاه، نکات علمی، تحلیل‌ها و ویژگی‌های علمی او استفاده می‌کردیم.

او افزود: بسیاری از شاگردان‌اش اکنون به درجۀ استادی رسیدند و برخی از شاگردان‌اش معلم هستند و بسیاری در آموزش عالی و آموزش پرورش از استادان برجسته و معلمان شایستۀ کشور هستند که می‌توان گفت از یادگاری‌های او به‌شمار می‌آیند. در کنار شخصیت علمی بحث سجایای اخلاقی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد وی را محبوب‌تر می‌کرد. ولوی انسانی بسیار وارسته بود و من بیش از ۲۷ سال بود که در خدمت او بودم چه در کسوت شاگردی و چه در کسوت همکاری.

عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس گفت: کوچک‌ترین دل‌بستگی شخصی و منفعت‌طلبی در سلوک و رفتار او نبود. وارستگی و پایبندی بسیار او به اصول و چارچوب‌های علمی باعث شده بود که تحت هیچ شرایطی حاضر نبود از چهارچوب‌ها و اصول و اسلوب‌های علمی تنزل کند و براساس ملاحظه‌کاری و تعارفات مرسومی که بین ایرانیان هست و به این شیوه عادت داریم ولوی به این تعارفات توجهی نمی‌کرد و بسیار صریح‌الهجه بود که این صراحت و عدم مماشات وی ممکن است دیگران را ناراحت کند ولی کوچک‌ترین توجهی به این مسأله نداشت و از این حیث یک الگوی تمام‌عیار و فرهیختۀ دانشگاهی بود. در کنار صداقت و وارستگی دلسوزی پدرانه‌ای داشت و جویای احوال دانشجویان‌اش بود.

وی در پایان سخنان‌اش گفت: آخرین نکته اهتمام ویژه‌ای به بحث‌های رشته تاریخ داشت و به هم‌بستگی خانوادۀ تاریخ و اثرگذاری اهل تاریخ تأکید می‌ورزید که این هم‌بستگی را در جامعۀ تاریخ بالا ببرد. در میان استادان پیشکسوت تاریخ تعداد کمی را می‌شناسم که نسبت به این موضوع دغدغه داشته باشند. وی بستر خوبی برای بسیاری از فعالیت‌ها داشت و در سایر فعالیت‌های نهادی به این موضوع توجه ویژه‌ای داشت که که سرنوشت اهالی تاریخ را در دست داشته باشد تا بتوانند بهتر تصمیم بگیرند و روش‌های تاریخی را درست پیش ببرند.

منبع: ایبنا