کتابشناس بزرگ زمانه ما / مجید جلیسه

1403/12/15 ۰۹:۳۳

از جمله صاحب‌قلمانی که در این روزگار بر مسند ریاست چندین کتابخانه مهم ایران تکیه زده و منشأ خدمات ارزشمند و ماندگاری شده‌اند، استاد رسول جعفریان است. عشق به کتاب و کتابخوانی را می‌توان در گوشه‌گوشه شئون زندگی ایشان دید و کتاب، بخش پررنگ زندگی ایشان است

فضل‌الله بن ابی‌اخیر همدانی ملقب به‌رشیدالدین فضل‌الله در وقفنامه ربع رشیدی و در ذیل شروط نگهداری و حفاظت از خزانه کتب این بنا چنین می‌نویسد:

«شرط چنا‌ن ‌است که این کتابخانه‌ها را یک خازن و یک مناول باشد، هر یک عاقل و کافی و متورع و نویسنده و صاحب معرفت کتب.»

نگاه بزرگان این سرزمین از دیرباز به خازنی کتابخانه‌ها اینچنین بوده و کتابداری شغل بزرگانی چون ابن‌مسکویه، مسعود سعد سلمان، کمال‌الدین بهزاد، علیرضا عباسی و... بوده که هرکدام در علم و ادب و هنر از سرآمدان روزگار خود بوده‌اند. در روزگار ما نیز دوران طلایی کتابخانه‌ها دقیقاً زمانی اتفاق می‌افتد که سکانداری کتابخانه‌ها به‌دست بزرگانی چون ارباب کیخسرو شاهرخ یا اعتصام‌الملک در کتابخانه مجلس و مهدی بیانی در کتابخانه ملی یا استاد ایرج افشار بر مسند ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران صدارت یافتند.

از جمله صاحب‌قلمانی که در این روزگار بر مسند ریاست چندین کتابخانه مهم ایران تکیه زده و منشأ خدمات ارزشمند و ماندگاری شده‌اند، استاد رسول جعفریان است. عشق به کتاب و کتابخوانی را می‌توان در گوشه‌گوشه شئون زندگی ایشان دید و کتاب، بخش پررنگ زندگی ایشان است و به‌طور کلی فعالیت‌های کتاب‌محور رسول جعفریان را می‌توان به پنج دسته زیر تقسیم نمود:

۱. تألیف و پژوهش

استاد جعفریان پیش از هر چیزی پژوهشگری خستگی‌ناپذیر و پرکار شناخته می‌شود. او در حوزه‌های مختلف پژوهشی که بسیار هم گسترده است، در موضوعات فراوانی آثاری را تصحیح، ترجمه، گردآوردی و نگاشته است. مجموع مقالات و کتاب‌های او بیش از هزار عنوان می‌شود که در این میان توجه ویژه ایشان به موضوع کتاب به‌مثابه یک اثر تاریخی و فرهنگی درخور توجه است. از باب نمونه ایشان مقالات و کتاب‌هایی چون «کتاب و کتابخانه در دوره صفوی»، «کتابخانه ابن‌طاووس»، «وقف‌نامه‌های کتاب صفوی» یا کتابشناسی‌هایی چون «31 کتاب سیاسی اسلامی در کتابخانه حسنیه مغرب»، «کتابشناسی حجاب» و «کتابشناخت مولد النبی» را به‌رشته تحریر درآورده‌اند که این آثار حکایت از نگاه کتابشناسانه و کتاب‌دوستانه ایشان از بعد تاریخ‌نگارانه و کتابشناسی

دارد.

۲. تأسیس و مدیریت کتابخانه‌ها

جعفریان از سال ۱۳۷۳ و با تأسیس کتابخانه تاریخ اسلام و ایران در شهر قم به‌جرگه مؤسسین کتابخانه در ایران پیوست. کتابخانه‌ای که امروز با بیش از ۲۵۰ هزار منبع یکی از بزرگ‌ترین و بهترین کتابخانه‌های تخصصی در ایران به‌شمار می‌رود. این کتابخانه با دسترس پذیر کردن اطلاعات و نسخه‌های دیجیتال کتاب‌ها امروزه یکی از پرمخاطب‌ترین کتابخانه‌های تخصصی برای پژوهشگران سراسر دنیاست. جعفریان با همین تجربه است که در سال ۱۳۸۷ پا به‌ کتابخانه مجلس گذاشته و دور جدید و درخشانی از فعالیت حرفه‌ای خود در این کتابخانه را آغاز می‌کند. او طی چهار سال و سه ماهی که ریاست این کتابخانه را عهده‌دار بود، موفق گردید کارهای ارزشمند، ماندگار و تأثیرگذاری را در این کتابخانه انجام دهد، به‌گونه‌ای که امروز بسیاری این دوره را درخشان‌ترین دوره مدیریتی بعد از انقلاب می‌دانند. اتمام فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی کتابخانه، دیجیتال‌سازی همه نسخه‌های خطی و چاپی کهن کتابخانه، راه‌اندازی موزه صنعت چاپ، راه‌اندازی کتابخانه تخصصی انقلاب اسلامی، انتشار صدها عنوان کتاب و مجله و... از جمله کارهایی هستند که جعفریان طی این مدت کوتاه به‌سامان کرده و انجام داده است.

جعفریان از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ به‌عنوان ریاست کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران انتخاب می‌شود، او در این جایگاه نیز با وجود همه کمبودها و مشکلات خوش می‌درخشد و موفق می‌شود فعالیت‌ها و کارهای ارزشمندی انجام دهد. مهم‌ترین فعالیت جعفریان در این دوره دسترس پذیر نمودن منابع ارزشمند این کتابخانه برای پژوهشگران بود، به‌گونه‌ای که از هر جای دنیا پژوهشگران می‌توانستند نسبت به تهیه نسخ خطی، میکروفیلم‌ها، عکس‌ها، اسناد و... اقدام کنند. در حالی که انتشار ده‌ها جلد کتاب و مجله ارزشمند در این دوران نیز از جمله اتفاقات قابل توجه در دوره مدیریتی او به‌شمار می‌رود.

۳. انتشار کتاب

استاد جعفریان جدا از آثار و تألیفاتی که از خود به‌جای گذاشته‌اند، همواره مشوق شاگردان، دوستان و اهالی پژوهش برای انتشار آثارشان بوده‌اند و هر زمان نیز امکانی برای چاپ و نشر کتاب اهالی قلم داشته، از این امکانات نیز بهره برده‌اند. چنان که در مدت ریاست بر کتابخانه مجلس یا دانشگاه آثار متعددی با تشویق، حمایت و هدایت ایشان منتشر شد. این موضوع آنقدر برای او حائز اهمیت بود که برای هرکتاب جداگانه مقدمه‌ای می‌نگاشت. در سال ۱۳۹۱ ایشان طی اقدامی جالب تصمیم می‌گیرد تمامی این مقدمه‌ها را تجمیع و البته با مقدمه‌هایی که برای کتاب‌های دیگر نگاشته در یک کتاب با عنوان «جامع المقدمات» منتشر کند.

۴. انتشار مجلات کتابگزار

جعفریان در زمان حضورش در کتابخانه مجلس و بعدتر در کتابخانه دانشگاه، اهتمامی جدی به انتشار مجلاتی کتاب‌محور و پژوهش محور داشت. انتشار ده‌ها شماره از مجله‌نامه بهارستان، پیام بهارستان، اسناد بهارستان در کتابخانه مجلس یا انتشار جلد چهاردهم از نشریه نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و همچنین حمایت از انتشار مجله «پژوهش‌های نسخه‌شناسی» از جمله اقدامات کتاب‌دوستانه ایشان به‌شمار می‌رود.

۵. یادنامه‌ها و جشن‌نامه‌ها

ادای احترام به‌بزرگان دین و اهل قلم یکی از مهم‌ترین خصایص اخلاقی و بزرگ‌منشانه استاد رسول جعفریان است که موضوع دیگر فعالیت‌های کتاب‌محور ایشان طی این سال‌ها بوده است. انتشار کتاب‌هایی در تکریم و بزرگداشت بزرگان و صاحب‌قلمان را می‌توان با انتشار آثاری چون «جشن‌نامه استاد سیداحمد حسینی اشکوری»، «جشن‌نامه آیت‌الله رضا استادی»، «جشن‌نامه آیت‌الله شیخ هادی امینی»، «هادی‌نامه: ارج‌نامه مقام علمی و فرهنگی استاد سیدهادی خسروشاهی» و کتاب‌هایی چون «ز هامون سوی گردون: ارج‌نامه دکتر منصور صفت‌گل» و «از کران تا کرانه: ارج‌نامه دکتر محمدباقر وثوقی» دنبال کرد. این آثار همگی از جمله کوشش‌های ایشان برای تکریم اساتید، همکاران و پژوهشگران شناخته شده در حوزه‌های مختلف دانشی است که به مدد و همت ایشان چاپ و انتشار یافته است.

 منبع: روزنامه ایران