1403/11/8 ۱۷:۳۸
استاد سید محمّدعلی ریاضی یزدی، سخنور و روزنامه‌نگار یزدی است که در۱۲۹۰ خ۱ در شهر یزد به دنیا آمد. پدرش حاج سید ابراهیم ریاضی ملقّب به معین‌السّادات (نسب وی به سید ریاض الدّین، عارف بزرگ یزد می‌رسد. ازاین‌رو نامور به ریاضی شده‌اند) و او نوادۀ میرزاعلی نقی وقت السّاعتی از دانشمندان و مجتهدان نامور علوم دینی دورۀ قاجار در یزد و از مدرّسان مدرسۀ شاهزاده محمّدولی میرزای قاجار از مدارس دینی بزرگ در یزد بود.
استاد سید محمّدعلی ریاضی یزدی، سخنور و روزنامه‌نگار یزدی است که در۱۲۹۰ خ۱ در شهر یزد به دنیا آمد. پدرش حاج سید ابراهیم ریاضی ملقّب به معین‌السّادات (نسب وی به سید ریاض الدّین، عارف بزرگ یزد می‌رسد. ازاین‌رو نامور به ریاضی شده‌اند) و او نوادۀ میرزاعلی نقی وقت السّاعتی از دانشمندان و مجتهدان نامور علوم دینی دورۀ قاجار در یزد و از مدرّسان مدرسۀ شاهزاده محمّدولی میرزای قاجار از مدارس دینی بزرگ در یزد بود. دیگر افراد خاندان وی در پزشکی و ادب نامور بودند. جدّ مادری او ناظم الاطبّاء و دایی‌اش دکتر سید محمّد ریاضی (معتمد الحکاء) و برادرانش: سید کاظم، سید مرتضی و سید حسن، هر سه پزشک بودند.
ایشان پس از گذراندن تحصیلات علوم قدیمی در شهر یزد، در هفده‌سالگی به همراه برادر کوچک‌ترش (دکتر سید کاظم ریاضی)۲ راهی اصفهان شد و خود به حوزۀ علمیۀ اصفهان رفت. در آنجا به فراگیری علوم دینی پرداخت و چندی به کسوت روحانیت درآمد و بر منبر می‌رفت. همچنین دورۀ نخست دبیرستان (سیکل یکم) را هم‌زمان با آن سپری کرد و پس از گذراندن خدمت سربازی به تهران رفت در آزمون سیکل دوم شرکت کرد و موفق به گرفتن دیپلم ادبی از دارالفنون تهران شد. وی سپس دورۀ سه‌ساله رشتۀ الهیّات را در دانشکدۀ علوم معقول و منقول با کسب رتبۀ نخست به پایان رساند. ایشان در سال ۱۳۱۸ خ مدرک کارشناسی علوم تربیتی را از دانشسرای عالی تهران دریافت کرد و پس‌ازآن از سوی وزارت فرهنگ، در بخش سرپرستی اموال اداری و امور مالی دانشکدۀ پزشکی دانشگاه تهران مشغول به کار شد. علّتی که برخی ریاضی را با عنوان «دکتر» می‌آورند، به علّت اشتغال وی در دانشکدۀ پزشکی است.
ریاضی هم‌زمان با کار در دانشکدۀ پزشکی موظف بود در دبیرستان‌های دولتی تهران هم به تدریس علوم ادبی بپردازد. او در سال ۱۳۵۵ خ۳ پس از ۳۶ سال خدمت ازآنجا بازنشسته شد و تا پایان زندگی به‌غیراز مطالعه، سفر و شرکت در برنامه‌های انجمن‌های ادبی و شعرخوانی اشتغال دیگری نداشت.
استاد ریاضی، ملک‌الشعرا و خادم افتخاری آستان حضرت معصومه (س) در قم بود و در سرودن انواع شعر، به‌ویژه مثنوی، قصیده، غزل، قطعه و سروده‌هایی با درون‌مایه‌های توحید، رثا، ستایش امامان (شعر آیینی) تبحر داشت. چنانکه در برخی محافل مذهبی و ادبی او را شاعر «آل الله» می‌نامیدند. (دیباچۀ آهی بر دیوان ریاضی، ص ۱۹)، همو در فکاهی و لطیفه مهارت و ذوقی سرشار خوبی داشت. بسیاری از سروده‌های او در برخی کتاب‌ها و نشریات به‌ویژه گوهر، باغ صائب، آذرابادگان، خواندنی‌ها و پارس شیراز به چاپ رسیده است. به‌جز دیوان اشعار او که سه بار، یک‌بار به کوشش آقای حسین آهی (با دیباچه‌ای ۵۰صفحه‌ای) و دو بار هم به کوشش آقای سید محمود رستگار یزدی به نام «ساز زهره» (چاپ نخست) با دیباچه‌ای جامع و خواندنی چاپ‌شده است. نامی‌ترین منظومۀ او «هنرستان عالی مرغان» است که آقای اکبر قلمسیاه دراین‌باره می‌نویسد:
گل سرخ یا هنرستان مرغان، منظومه‌ای زیبا، لطیف و دلپذیر است از شاعر نامی، سید محمّد علی ریاضی یزدی. این داستان که درواقع، شاهکار ریاضی است، دارای وجوه متشابه و متفاوتی است با داستان ماجرای هزاردستان و گل سرخ، اثر اسکار وایلد، شاعر و نویسندۀ انگلیسی. داستان اسکار وایلد، توسط آقای نصرالله بیات ترجمه‌شده و در مجلّۀ وحید، شمارۀ ۲۰۹ به چاپ رسیده است. خمیرمایۀ هر دو داستان عشق است؛ و پیوند آن با عشق گل‌وبلبل که دارای سابقه دیرینه‌ای در ادبیّات است آن را دل‌انگیزتر و دلپسندتر کرده است. هر دو داستان، حاوی مضمونی دل‌نشین، امّا دارای دو پایان مغایر است و همین دوگانگی درنتیجه داستان، آن را بیشتر قابل‌تأمّل می‌سازد.»(در تکاپوی صبح، ص ۱۱)۴
نیز بنگرید: دیوان ریاضی یزدی، به کوشش رستگار، ص ۳۵۲ تا ۳۷۱. همچنین کتابی با عنوان: جست‌وجو (با الهام از منظومۀ «گل سرخ» نوشتۀ «ریاضی یزدی»)، گردآورنده: ادارۀ کلّ امور فرهنگی و هنری، معاونت پرورشی در سال ۱۳۷۷ خ چاپ‌شده است.
حسین آهی در دیباچۀ خود بر دیوان ریاضی از تأثیر سخنوران مغرب زمین مانند اسکار وایلد، تامس الیوت، لافونتن، ویکتور هوگو و یوهان ولفگانگ گوته بر اشعار ریاضی نوشته است. (ص ۲۶ تا ۳۰)
ابیاتی از اشعار ریاضی بر دیوارهای مسجد و کتابخانۀ دانشگاه تهران، درون بارگاه حضرت معصومه (س)، حضرت علیّ بن ابی‌طالب (ع)، حضرت علیّ بن موسی‌الرضا (ع) و حضرت امام حسین (ع) و بسیاری از مسجدها و مکان‌های مذهبی نقش بسته است که «خود شاهد صادقی است بر رفعت مقام هنری و ادبی این گویندۀ نامدار یزدی» (رستگار، مروارید کویر: ۷۷). وی از اعضای ثابت برخی انجمن‌های ادبی تهران مانند گوهر، صائب، ایران و قلم بود.
ایشان در نثر نیز مهارت داشتند، چنانکه تا سال ۱۳۳۲ خ با روزنامه‌های انسان آزاد و آتشفشان تهران همکاری داشت و تفسیرهای سیاسی و مقالات اجتماعی می‌نوشت. وی پس از برکناری دولت مصدق در امرداد ۱۳۳۲ خ دیگر با روزنامه‌ها همکاری نکرد.
ریاضی که سخنوری فروتن، وارسته، مردم‌دوست، پاک‌نهاد و نیک‌اندیش بود، سرانجام در ۲۹اسفند ۱۳۶۱ خ۵ براثر سرطان در بیمارستان بانک ملی تهران از اين دنيا رخت بربست و در گورستان نامی ابن‌بابویه در شهرری تهران در کنار دیگر بزرگان به خاک سپرده شد. بنا به صلاحدید خانوادۀ او، چون ریاضی فرزندی نداشت؛ پس از درگذشت، تمام کتاب‌ها و مجلدات نشریات او که به بیش از سه هزار نسخه می‌رسید، یکجا به کتابخانۀ وزیری یزد اهدا شد. قرار بود آیین نکوداشت او با پیگیری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان یزد در سال ۱۳۹۰ خ در یزد برگزار شود که به سرانجامی نرسید.
استاد سید محمود رستگار (جمال یزدی) در دیباچه‌ای که بر دیوان ریاضی نوشته، در توصیف او گفته است: «یکی از بزرگ‌ترین مثنوی‌سرایان و ازجمله شاعران ساده‌گو و مبتکر معاصر بودند که در سرودن اقسام شعر، به‌ویژه مناقب و مراثی پیشوایان دین، شهرت تام و قبول عام داشتند. سادگی و روان سخن، فصاحت و بلاغت کلام، ذوق شایستۀ تحسین در اقتباس یا تزئین آیات قرآنی و روایات منسوب به خاندان عصمت و طهارت و ظرافت طبع ریاضی در ابداع مضمون‌های نغز و توصیف احوال عاشقان و بیان لطایف عرفانی، چنان هست که به‌حق او را در شمار ستارگان قدر اوّل آسمان ادب و فرهنگ ایران در قرن اخیر باید نام برد.
ریاضی گوینده‌ای است که در سرودن اقسام شعر مانند قصیده، غزل، قطعه و مثنوی طبعی خلاّق و تحسین‌برانگیز دارد. اشتهار بیشتر او به سبب قصاید و مثنوی‌هایی است که در مدح یا در رثای پیشوایان بزرگ دین دارند. برای بیان موضوع‌های اخلاقی و اجتماعی و یا بعضی نکته‌های ظریف و لطایف ادبی، شاعر از قطعه و مثنوی بهره گرفته است. این بخش از اشعار ریاضی بسیار بلیغ و دل‌نشین است، به‌گونه‌ای که نه‌تنها موردقبول اکثر اهل ذوق و ادب واقع‌شده، بلکه مردم عادی نیز بسیاری از آن‌ها را پسندیده و در خاطر نگاه داشتند.
سخنور معاصر یزد، منظومۀ شیوا دلکش موسوم به هنرستان عالی مرغان دارد که به‌راستی اعجاب‌انگیز است و درواقع آینۀ تمام‌نمای قریحۀ ادبی و آفرینش هنری و قدرت سخنوری او می‌باشد.»(دیباچۀ دیوان ریاضی، ص ۲۵ – ۲۷با تلخیص)
در پایان، یک نمونه از شعر ریاضی یزدی آورده می‌شود:
من و بلبل، سپیده‌دم رفتیم به تماشای گل، به‌طرف چمن
شاخه، تاج شکوفه بر سر داشت غنچه بر تن درید پیراهن
نرگس از خواب ناز برمی‌خاست زیر چتر سفیدی از سوسن
ارغوان جامه‌ای به سرخی خون چون شهیدان عشق را کرده به تن
یکدیگر را گرفته در آغوش سنبل و یاس و لاله و لادن
گل سرخ چمن شکوفا شد چه گلی چشم باغ از او روشن
پی‌نوشت
۱ - برخی منابع به نادرست سال تولّد او را۱۲۸۳ خ گفته‌اند که درست آن ۱۲۹۰ خ است.
۲ - وی پنج برادر و دو خواهر داشت. همسر وی ملیحۀ بزرگ پور در سال ۱۳۴۹خ براثر تصادف درگذشت.
۳- در کتاب زندگی‌نامۀ رجال مشاهیر ایران (ص ۳۵۵) به نادرست ۱۳۴۷ خ آمده است.
۴ - این گفتار پیش‌تر در مجلۀ یغما جلد ۳۲، ص ۲۱۲ به بعد درج‌شده بود.
۵ - تاریخ درگذشت او را برخی منابع مانند باقری بیدهندی در پانویس آیینۀ دانشوران، به نقل از گفتار حسین آهی در کیهان فرهنگی، تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۶۰ خ آورده است. (ص ۷۵۱) همچنین است در کتاب خلوت انس، اثر مشفق کاشانی و حسین آهی در دیباچۀ دیوان ریاضی، اواخر اسفند ۱۳۶۰ آورده است (ص ۱۹) و برخی منابع ازجمله تذکرۀ شعرای یزد، یکم فروردین 1362 خ نوشته است (ص ۲۳۴). در شناسنامه تاریخ درگذشت وی ۲۸ اسفند ۱۳۶۱ خ است.
کتاب‌نامه
رستگار، محمود: «احوال و آثار چند تن از شعرای یزد»، در کتاب: مروارید کویر، یزد: استانداری یزد، ۱۳۵۳: ۷۵-۷۹.
ریحان یزدی، علیرضا: آینۀ دانشوران، به کوشش: ناصر باقری بیدهندی، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، [ویرایش چهارم]، ۱۳۷۲.
ریاضی یزدی، سید محمّدعلی: دیوان ریاضی یزدی، به کوشش: سید محمود رستگار، یزد: آرتاکاوا، چاپ دوم، ۱۳۹۵.
ریاضی یزدی، سید محمّدعلی: دیوان ملک الشّعراء ریاضی یزدی، به کوشش: مهدی آصفی، تصحیح: حسین آهی، تهران: جمهوری اسدی، ۱۳۷۱.
طاهری، احمد: تاریخ یزد، یزد: دبیرستان ایرانشهر، ۱۳۱۷.
فتوحی یزدی، عبّاس: تذکرۀ شعرای یزد، یزد: اندیشمندان یزد، ویرایش سوم، ۱۳۸۲.
قلمسیاه، اکبر: «گل سرخ ریاضی و هزاردستان اسکار وایلد» در کتاب تکاپوی صبح، تهران: اطلاعات،۱۳۸۵، ص ۱۱-۲۳.
کاظمینی، میرزا محمّد: دانشنامۀ مشاهیر یزد، یزد: بنیاد فرهنگی پژوهشی ریحانه الرّسول، ویرایش دوم، ۱۳۸۲، ج۱.
مرسلوند، حسن: زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹- ۱۳۲۰ ش)، تهران: الهام، ۱۳۶۹، ج ۳.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید