شرح کتاب النجاة لابن سینا (قسم منطق)

1395/6/14 ۱۳:۳۶

کتاب حاضر شرحی است بر بخش منطق نجاة اثر ارزشمند فیلسوف بزرگ اسلامی ابوعلی سینا که توسط فخرالدین اسفراینی نوشته شده است.
مؤلّف متن کتاب نجاة، ابوعلی حسین بن عبداللّه‏ بن سینا (428 ـ 370 ه ق)، ملقّب به شیخ الرئیس و مشهور به ابن سینا است. دانشمند، فیلسوف، طبیب، ریاضی‌دان ایرانی متجاوز از 120 کتاب و رساله تألیف کرده که مشهورترین آنها عبارتند از: کتاب قانون در طبّ، کتاب شفاء که در حکم یک دائرة المعارف فلسفی است، الإشارات و التنبیهات، دانشنامة علائی، نجاة و ... وی پس از مسافرت‌ها و سختی‌های فراوان در تاریخ 428 وفات یافت و در همدان مدفون گردید.
شارحان کتاب النجاة: 1ـ امام ابوبکر ابوعلی محمّد بن علی حارثان سرخسی؛ 2 ـ فرید خراسان، علی بن زید بیهقی؛ 3 ـ امام فخرالدین محمد رازی؛ 4 ـ میرزا ابراهیم پسر میرزا حسین حسینی همدانی؛ 5 ـ صدرالمتألّهین المولی صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی؛ 6 ـ فخرالدین محمّد بن علی بن أبی نصراسفراینی نیشابوری در گذشته 760، شارح کتاب حاضر. متأسفانه درباره شرح حال و شخصیت علمی وی اطلاعات زیادی در دست نداریم. می‏دانیم اهل اسفراین از نواحی نیشابور است که اسم قدیمی آن مهرجان بوده است.
بخش منطق کتاب نجاة با تقسیم «علم» به تصور و تصدیق آغاز می‏شود و با مباحث مغالطه پایان می‌‏یابد. اما بخش-های نه گانه منطق از هم تفکیک و بخش بندی نشده است... ابن سینا در این کتاب، بندهای مباحث و مسائل منطقی را با عنوان «فصل» از یکدیگر جدا می‏کند و از منطق ارسطوئی تنها به آن بخش‏ها که در دانش فلسفه به عنوان مبادی مورد استفاده است، می‏پردازد و از پرداختن به مباحث غیر مربوط به فلسفه، مانند جدل، خطابه و شعر چشم پوشی می‏کند.
متن کتاب پس از بسمله اینگونه آغاز می‏شود: «سبحان من لا یعرف حقّ معرفته إلاّ بالعجز عن معرفته ولا یقضی حقّ شکره و حمده إلاّ بالقصور عن شکره و حمده ...». سپس متن کتاب با عبارت «قال الشیخ الرئیس أبوعلی الحسین بن عبداللّه‏ بن سینا ـ قدّس اللّه‏ روحه ـ» شروع می‏شود، و شرح کتاب هم با عبارت «قال الإمام الأجلّ الفاضل فخر الدین، قطب الإسلام والمسلمین، بقیّة المحقّقین، محمّد بن علی بن أبی نصر الإسفراینی، ثمّ النیشابوری، ادام اللّه‏ فضائله ـ ...» ادامه می‏یابد.
به طور کلّی در همه سر فصل‏های متن کتاب با عبارت «قال الشیخ» و شرح با عنوان «التفسیر» و عبارت «قال أیده اللّه‏» شروع می‏شود و شارح، تعداد هفت فصل کوتاه در حدود چهار صفحه از اواسط کتاب را از قلم انداخته و همچنین در برخی از موارد به نظریات متفاوت منطق دانان دیگر اشاره نموده است. به خصوص شبهات و مناقشه‏های امام فخررازی، استاد خود را در موارد متعدد به تفصیل آورده و به حلّ آنها پرداخته است.
محققان محترم در مقدمة کتاب به معرفی پنج نسخه خطی موجود پرداخته و همچنین تصاویری از آن ارائه داده‌اند. در متن کتاب نیز نسخه‌ها مقابله شده و اختلاف نسخ در پاورقی ذکر گردیده است. همچنین در پایان، فهرستی از اصطلاحات بر آن افزوده‌اند.

شرح کتاب النجاة لابن سینا (قسم منطق) تألیف فخرالدین الاسفراینی النیشابوری؛ تقدیم و تحقیق: دکتر مقصود محمدی – عزت‌الملوک قاسم قاضی به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با قیمت 200000 ریال به چاپ رسیده است.

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

نظر دهید