کهنه یادداشت

اشاره: يكي از كارهاي مهم و ماندگار بنياد ايران‌شناسي كه به همت مرحوم دكتر حبيبي پا گرفت و باليد، نشر آثار ارجمندي است كه به نوعي به ايران مربوط است و وجه يا وجوهي از آن را مي‌شناساند. از جمله آنها كتاب مفصل و چند جلدي «شهرهاي ايرانشهر» است كه تاكنون 6 مجلدش در دسترس پژوهندگان قرار گرفته. آنچه در پي مي‌آيد، مقدمه‌اي است كه آن مرحوم بر اين مجموعه نوشته‌اند و از اين پس طي چند شماره در اختيار علاقه‌مندان قرار مي‌گيرد. ياد آن عزيز را گرامي مي‌داريم و به روانش درود فرستيم و اميدواريم كارهاي ناتمامش به همت ديگر دست‌اندركاران بنياد هرچه زودتر فرجام يابد و به بازار كتاب عرضه ‌شود.

روز سه شنبه ۲۵ دی، در دبیرخانه شورای عالی ویرایش سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، منتظر رسیدن دوستان دیگر و تشکیل جلسه هفتگی بودم که زنگِ تلفن به صدا درآمد و معلوم شد مهندس فیروزان، رئیس شورا، پشت خط است و می‌خواهد با من صحبت کند. ایشان در فرهنگستان حضور داشت.

وقتی در ساعت ۱۲:۳۰ روز دوشنبه ۲۴ دی‌ماه ۱۳۷۵ احمد تفضلی دفتر کارمان را در دانشکده‌ی ادبیات ترک می‌کرد، هنوز نامه‌ای و کاری نیمه‌تمام روی میز بود. با اطمینان به این که فردا صبح زود این در را خواهد گشود، بر سر این میز خواهد نشست و کارها را به انجام خواهد رساند، خندان و پر از ذوق زیستن خداحافظی کرد. با بازگشت کوتاهی، آخرین نامه‌اش را به دخترش که به تازگی او را پدربزرگ کرده بود، نوشته بود، روی میز گذاشت و از من خواست که بدهم آن را پست کنند. شاد و سرشار از غرور.

شاهنامه یکی از بزرگ‌ترین آثار حماسی جهان است که در سده‌ی اخیر مورد توجه اندیشمندان جهان واقع شده است ولی متأسفانه در زمینه‌ی آن آن‌طور که باید و شاید توسط ادیبان و دانشمندان پارسی‌زبان کنجکاوی عمیق و علمی صورت نگرفته است در حالی‌که در این حماسه‌ی سترگ از مطالب دانشی و اجتماعی و ادبی و حواشی آن‌ها مفصلاَ سخن رفته است.

ایلامی‌ها (Elamites) نخستین قومی بودند که در خاک ایران باستان به تأسیس یک نظام حقوقی تمام‌عیار دست زدند و آن را در سراسر قلمرو خود که نه تنها خوزستان و سواحل خلیج ‌فارس بلکه لرستان و پشتکوه را نیز در بر می‌گرفت، رواج دادند. نظام حقوقی و اداری ایلامی‌ها در شوش که پایتخت آن حکومت بود، بیش‌تر رعایت می‌شد و متجاوز از 300 لوحه‌ی سنگی متعلق به 2300 تا 1700 پیش از میلاد که در شوش کشف شده است، نشان می‌دهد که اجرای قراردادها با سوگند به اسم خدای شوش، انشوشیناک (‌Inshushinak) تضمین می‌شد

پس از وقوع كودتاي سوم اسفند، اهميت سياسي تبريز و نقش آن به عنوان پايتخت دوم كشور تحت تأثير نگرش تمركزگراي حكومت پهلوي اول رنگ باخت و جايگاه اقتصادي اين شهر كه مدتها در جوار امپراتوريهاي روس و عثماني و دروازه اروپا از رونق نسبي برخوردار بود، رو به افول نهاد؛ يعني با فروپاشي دولت عثماني از يك سو و حاكميت نظام كمونيستي پس از انقلاب اكتبر در روسيه كه منجر به قطع روابط تجاري ايران با نواحي قفقاز و ماوراي قفقاز گرديد، بازار تبريز دچار ركود نسبي شد و تجار تبريزي متوجه بازارهاي اروپا شدند.

اغلب بخشهاي بازار كنوني تبريز مربوط به اواخر سده سيزدهم هجري است. در سال 1216ق، براساس فرمان معروف فتحعلي‌شاه قاجار كه به خط نستعليق بر قطع‌هايي از سنگ مرمر حكاكي، و بر سر در مدرسه طالبيه نصب گرديد، بازرگانان شهر از پرداخت عوارض صادرات و واردات معاف شدند و اين امر بر رونق بازار شهر افزود.

سیره معصومین سرشار از درس‌های بزرگی است که هرگاه به درستی تبیین شوند، راهگشای شرایط دشوار زندگی جمعی خواهند بود. صلح امام حسن(ع) یکی از بزنگاه‌های تاریخی است که مشحون از راهبردهای عملی با پشتوانه اعتقادی برای شرایط حساس و بحرانی جامعه مسلمین است.

ليبراليسم‌ سياسي‌ جان‌ رالز از دو بخش‌ تشكيل‌ مي‌شود. يكي‌ خود ليبراليسم‌ و ديگري‌ ليبراليسم‌ به‌ نحوي‌ كه‌ در فلسفه‌ سياسي‌ جان‌ رالز پرورانده‌ و تفسير شده‌ است‌.

البته آنچه مربوط به توليد مي‌شود به علت صنعتي و ماشيني شدن بسياري از ساخته‌ها به دو قسمت دست ساخت و ماشيني تقسيم شده است و تنها بخشي از توليدات دست‌ساخت در بازار باقي مانده است علاوه بر اين كه بسياري از توليدات دست‌ساخت اصولاً با تغيير الگوي مصرف تقريباً از گردونة توليد انبوه دستي خارج شده‌اند و يا مواد مولد آنها تغيير كرده‌اند. مثال بارز اين نوع توليد مسگري‌ است كه دست‌ساخت‌هاي مسي جاي خود را به دست‌ساخت‌ها يا توليدات ماشيني مسي يا آلومينيومي و يا مواد ديگر داده‌اند.