اشتال، گئورگ

اشتال \eštāl\، گِئورگ اِرنْست (1660-1734 م / 1071- 1146 ق)، پزشک و شیمی‌دان آلمانی. او نظریۀ فلوژیستون را دربارۀ سوختن و فرایندهای زیستیِ مرتبطی مانند تنفس، تخمیر و فاسدشدن، گسترش داد. 
اشتال در شهر آنسباخ در دوک‌نشین فرانکونیا زاده شد و در دانشگاه یِنا پزشکی خواند. پس از فراغت از تحصیل، از 1684 تا 1687 م در همان دانشگاه تدریس کرد و سپس پزشک دربار دوکِ ساکسن ـ وایمار شد. او در 1694 م به استادی پزشکی در دانشگاه نوبنیاد هاله رسید و تا 1716 م در این سمت ماند. اشتال از 1716 م تا هنگام مرگ، پزشک شخصی فریدریش (فردریک) ویلهِلم یکم، شاه پروس، در برلین بود. 
گِئورگ وُلفگانگ وِدِل (1645-1721 م)، استاد اشتال، پیرو مکتب شیمی‌پزشکی (طب‌شیمی) بود. طرف‌داران این مکتب می‌کوشیدند فرایندهای حیاتی را به‌واسطۀ ترکیبهای شیمیایی توضیح دهند. تأثیر نخستین آموزشهای اشتال و اعتقاد راسخش به پیوستگی بنیادینِ شیمی و پزشکی در کارهای نوینی که به انجام رساند، نمایان بود. 
خدمات اشتال به علم تا اندازۀ زیادی بازتابی از شخصیت او ست. او از نظر شخصیتی، فردی اندیشمند بود که به آیین پیتیسم (زهد‌باوری) اواخر سدۀ 17 م گرایش داشت. از سوی دیگر، خرد وی تحلیلی و فراگیر بود و او را به‌سوی مفاهیم انتزاعی به‌شیوۀ سدۀ 18 م سوق می‌داد. اشتال و نظریۀ او دربارۀ فلوژیستون همچون پلی میان دو عصر بودند. این نظریه، بی‌آنکه دربرگیرندۀ مفاهیم اتم یا عنصر باشد، نخستین توجیه روشمندِ تبدیل شیمیایی بود. 
پیش از اشتال، پاراسِلسوس ــ پزشک و کیمیاگر سویسی ــ و یوهـان یـواخیم بِشِر ــ پـزشک و شیمی‌دان آلمانی ــ بـه‌ترتیب، کوشیدند تا چگونگی پدیدۀ سوختن را به‌یاری اصل گوگرد، و وجود ماده‌ای بنیادین به‌نام فلوژیستون، توضیح دهند. نظریۀ اشتال در اندیشۀ ارسطویی ریشه دارد که بر پایۀ آن، فلوژیستون خاصیت قابل احتراق بودن است که در فرایند سوختن از دست می‌رود، اما ممکن است بر اثر برخورد با مواد سرشار از فلوژیستون، مانند زغال‌سنگ، بازیابی شود. اشتال کوشید تا با آزمایش نشان دهد که مادۀ فلوژیستون در همۀ اجسامی که در آنها وجود دارد، به یک شکل باقی می‌ماند و از راه سوختن، تخمیر مواد گیاهی، و فاسدشدن اجزاء بدن جانوران، آزاد، و وارد هوا می‌شود. او نخستین شیمی‌دانی بود که به همانندی دو پدیدۀ سوختن و اُکسایش پی برد. 
نظریۀ فلوژیستون تا هنگامی که آنتوان لاووازیه، شیمی‌دان فرانسوی، در سدۀ 18 م نظریۀ اکسایش و نقش اکسیژن در این فرایند را مطرح کرد، نزدیک به یک سده بر دانش شیمی حکم‌فرما بود.

مآخذ

Americana, 2006; Britannica, 2006, 2010 (under «Stahl, Georg Ernst»; «phlogiston»); Encarta, 2008.

بخش علوم پایه و مهندسی