ابورأس جربی

اَبورَأسِ جَربی، محمد بن احمد بن ناصر هذلی (1165- 1238 ق / 1752-1823 م)، نویسنده و ادب تونسی. اصل او از جریرۀ جربۀ تونس بود. دوران كودكی را به سختی و تنگدستی سپری كرد، اما برای تحصیل علم از پای ننشست و رنج سفر را بر خود هموار ساخت و در شهرهای افریقای شمالی نزد دانشمندان عصر دانش آموخت (حفناوی، 2 / 341؛ كراچكوفسكی، 2 / 768). پس از تكمیل تحصیلات به تدریس پرداخت و سپس بر مسند قضا نشست و سرانجام منصب افتاء یافت (همانجا).
اطلاعات ما دربارۀ زندگی و تحصیلات و استادان ابورأس به تقریب منحصر است به آنچه خود او در این باب نوشته است (همو، 2 / 769). وی علاوه بر شهرهای افریقای شمالی به مصر و شام و حجاز سفر كرد و در كتاب رحلتی و نحلتی، گزارش این سفرها را آورده و به ویژه شهر فاس را به تفصیل وصف كرده است (زركلی، 6 / 18). او از نویسندگان پركار سده‌های اخیر محسوب می‌شود و بیش از 140 اثر برجای نهاده و در این مورد خود را با سیوطی مقایسه می‌كرده است (كراچكوفسكی، 2 / 768). حفناوی او را به علم و فضیلت بسی ستوده و جامع و پیشوای علوم معقول و منقول خوانده است (همانجا) و كراچكوفسكی وی را از نویسندگان متوسط عصر خود شمرده است (2 / 769).

آثـار

آثار چاپ شدۀ ابورأس از این قرار است: الحلل السندسیة فی شأن وهران والجزیرة الاندلسیة، قصیده‌ای است كه به مناسبت گشوده شدن وهران به دست محمد بای بن عثمان در 1205-1206 ق (كراچكوفسكی، زركلی، همانجاها) سروده است. این قصیده را فوربیگه به فرانسه ترجمه كرده كه همراه با متن عربی آن در 1902 و 1903 م در الجزایر چاپ شده است (GAL, S, II / 880؛ سركیس، 2 / 1835). خود او این قصیده را در كتاب دیگرش با عنوان عجائب الاسفار و لطائف الاخبار شرح كرده است. آرنو این شرح را ترجمه كرده كه یك قسمت آن در 1875 م در «مجلۀ آفریقایی» چاپ شده است (نك‍ : GAL, S، همانجا). نسخه‌ای از همین قصیده همراه با شرح آن در پاریس ( دوسلان، ‌733) و تلمسان (GAL, S، همانجا) موجود است. شرح دیگری هم از خود او با عنوان القصص المغرب عن الخبر المعرب عمّا وقع بالاندلس و ثغور المغرب به عمل آمده كه نسخه‌ای از آن در اختیار سیدحسن قادری است (نك‍ : GAL, II / 655؛ مختار وكیل، 2 / 158)؛ الاصابة فی من غاز المغرب من الصحابة، كه به گفتۀ بروكلمان (GAL، همانجا) قمستی از آن با عنوان تاریخ جزیرة جربة یا وصف الجزیرة همراه ترجمۀ آن در 1884 م در تونس چاپ شده است؛ مؤنس الاحبة فی اخبار جربة، كه در 1960 م در تونس چاپ شده است.
برخی از آثار چاپ نشدۀ ابورأس اینهاست: رحلتی و نحلتی (زركلی، همانجا)؛ زهرة فی علم النسب و التاریخ، كه نسخه‌ای از آن در رباط موجود است (نك‍ : مختار وكیل، 2 / 223).

مآخذ

 حفناوی، محمد بن ابی القاسم، تعریف الخلف برجال السلف، بیروت، 1405 ق؛ زركلی، اعلام؛ سركیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة و المعرّبة، قاهره، 1928 م؛ كراچكوفسكی، ایگناتی، تاریخ الادب الجغرافی العربی، ترجمۀ صلاح‌الدین عثمان هاشم، قاهره، 1957 م؛ مختار وكیل، فهرست المخطوطات المصورة، قاهره، 1390 ق / 1970 م؛ نیز:

De Slane; GAL; GAL, S.

حسن یوسفی اشكوری