اشکش

اشکش \aškaš\، یکی از دلاوران و پهلوانان کیخسرو، در داستانهای حماسی ایران. بازشناسی این نام، که احتمالاً برای کس دیگری به کار نرفته، دشوار است. البته احتمال یکی‌بودن این نام با اشک (ارشَک) اشکانی وجود دارد. شاید این نامْ نخست «اشک‌وَخش» و «اشکوش» (قابل قیاس با سیاوخش، سیاوش) بوده است. فردوسی در شمار پهلوانان کیخسرو از دسته‌ای به نام فریدونیان نام برده، که ریاستش با اشکش بوده است. او ممکن است یکـی از امـرای محلـیِ تاریخی ـ افسانه‌ایِ عصر اشکانیان بوده باشد که هر کدام سپاه و درفش ویژۀ خود را داشتند، اما مطیع‌ شاه بودند (نک‍ : صفا، 587). در مجمل التواریخ (ص 91) اشکش پسر قباد پسر کاوه به‌عنوان یکی از 200‘1 اسپهبد کیخسرو آمده است. طبری (1 / 583-584) و بیرونی (ص 114) در ذکر شاهان اشکانی از اشکان بن اش نام می‌برند. وُلف (ص 63) و عبدالقادر بغدادی (ص 11) به جای اشکش، اشکن می‌آورند. مسعودی (1 / 259) به جای «اش»، «آس» می‌نویسد.
در جنگ کیخسرو با تورانیان، اشکش فرمانده سپاهی از کوچ و بلوچ بود و در پشت سپاه گستهم لشکر می‌راند و فردوسی او را تیزگوش، پرزور، دلیر، تیزهوش و گرزداری از نژاد همای می‌نامد (4 / 28). در لشکرکشی ایرانیان به توران به فرماندهی فریبرز، اشکش تیزچنگ فرمانده میسرۀ سپاه بود (4 / 94). هنگام رهسپارشدن رستم به توران برای نجات بیژن، اشکش یکی از 7 دلاور همراه رستم بود، که فردوسی او را صیدکنندۀ نرّه‌شیر نامیده است (5 / 60). پس‌از رهایی بیژن، چون افراسیاب به تعقیب رستم پرداخت، اشکش فرمانده میمنۀ سپاه بود که با گرسیوز درآویخت (5 / 80). اشکش در رایزنی کیخسرو برای مقابله با افراسیاب حضور داشت و کیخسرو او را با 30 هزار سوار نیزه‌دار مأمور جنگ با شیده در خوارزم کرد. اشکش در خوارزم شیده را مغلوب و متواری کرد. پس‌از این پیروزی، کیخسرو او را روانۀ زم کرد، تا از حملۀ افراسیاب به پشت سپاه ایران جلوگیری کند. در نبرد مکران نیز اشکش دلاورانه همراه کیخسرو بود. چون کیخسرو آهنگ دریای زره کرد، اشکش را فرمانروای مکران ساخت (نک‍ : رستگار، 1 / 97- 98).

مآخذ

بغدادی، عبدالقادر، لغت ‌شهنامه، به‌کوشش ک. زالمان، سن پترزبورگ، 1895 م؛ بیرونی، آثار الباقیة، به‌کوشش ادوارد زاخاو، لایپزیگ، 1923 م؛ رستگـار فسایـی، منصـور، فـرهنگ نامهـای شاهنـامـه، تهـران، 1369 ش؛ صفـا، ذبیح‌الله، حماسه‌سرایی در ایران، تهران، 1352 ش؛ طبری، تاریخ؛ فردوسی، شاهنامه، به‌کوشش رستم علی‌اف و دیگران، مسکو، 1965 م؛ مجمل التواریخ و القصص، به کوشش محمدتقی بهار، تهران، 1318 ش؛ مسعودی، علی، مروج الذهب، به کوشش یوسف اسعد داغر، بیروت، 1385 ق / 1965 م؛ نیز:

Wolff, F., Glossar zu Firdosis Schahname, Berlin, 1935.

پرویز رجبی