آشوب آخرالزمان

آشوبِ آخِرُالزَّمان، رسانۀ تاریخی مختصری پیرامون حوادث دوران مشروطیت در خراسان، نوشتۀ شیخ‎حسین اولیای بافقی (زنده در ۱۳۳۰ق / ۱۹۱۲م). نویسنده در این رساله که آن را در همین سال خطاب به یکی از بزرگان معاصرش نگاشته، به شرح رویدادهای روزگار استبداد صغیر و جنگ رشیدالسلطان و ارشدالدوله پرداخته است. وی پس از مقدمه‎ای کوتاه اوضاع شهر مشهد را بررسی کرده و از کشمکش میان مشروطه‎خواهان و استبداد‎جویان آن شهر سخن رانده است. او هرچند به تصریح از مشروطه‎خواهان انتقاد نکرده و جانب مستبدان را نیز نگرفته است، لیکن از محمدعلی‎شاه با احترامی بسیار یاد کرده و از اینکه این آشوبها مایۀ برهم خوردن اوضاع اجتماعی کشور گردیده، تلویحاً به انتقاد پرداخته است.
حادثۀ بمباران حرم مطهر حضرت‎رضا(ع) توسط نیروهای روسی در این رساله به تفصیل شرح داده شده است. نویسنده که خود ناظر این جریان بوده، پس از ختم غایله به درون حرم راه یافته و از خسارات و کشتارهایی که در آن‌جا به بار آمده به گونه‎ای مفصل سخن رانده و اقوال گوناگونی را که در آن روزها از تعداد کشته‎ها و میزان دزدیها از موزه و کتابخانۀ آستان‎قدس در میان مردم پراکنده بوده، برشمرده است. چنین می‎نماید که او در نقل این مسائل جانب احتیاط را نگه داشته است. 
در صفحۀ پایانی اشاره کرده که این رساله را در مدت ۱۲ روز نوشته است و از اینکه به جای گردآوری احادیث مذهبی و پرداختن به دانشهای دینی، به تاریخ‎نویسی و روزنامه‎نگاری روی آورده، همکارانش او را نکوهش کرده‎اند. روی هم، این رساله در روشن ساختن گوشه‎هایی از تاریخ ولایات ایران در دوران مشروطیت و آشوبهای پس از آن، اثری سودمند است و برای تکمیل این قسمت از تاریخ، منبعی ارزنده به‌شمار می‎آید. این رساله یک‎بار در مجلۀ وحید (شمـ ۲۵۶-۲۵۷، خرداد ۱۳۵۸ش) به چاپ رسیده و نسخۀ خطی آن که به خط نویسنده است و آن را در تاریخ ۱۷ جمادی‎الاول ۱۳۳۰ق / ۴ مۀ ۱۹۱۲م تحریر کرده در کتابخانۀ آستان‎قدس رضوی موجود است.

مآخذ

آستان‎قدس، فهرست، ۷ / ۳، اولیای بافقی، شیخ‎حسین، «آشوب آخرالزمان»، وحید، س ۱۷، شمـ ۴، ۵ (خرداد ۱۳۵۸ش)، شمارۀ مسلسل ۲۵۶-۲۵۷، صص ۵۱-۶۳؛ منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی، ۶ / ۴۲۱۵.

سیدعلی آل‎داود