آذین بن هرمزان

آذینِ بْنِ هُرْمُزان، از سرداران ایرانی در جنگهای سپاهیان اسلام برای گشودن ایران. نام آذین1 به صورت مفرد یا مرکب (آذین گُشْنَسْب، آذین بَنْداد) از دوران ساسانی تا سدۀ 3ق /  9م بر چند تن اطلاق شده (یوستی، ف) که از آن جمله، پسر هرمزان است. احتمالاً مراد از این هرمزان، همان سردار معروف ایرانی در جنگ قادسیه (16ق / 637 م) است که خود از خاندانهای بزرگ روزگار ساسانی و فرمانروای مَهْرَ جَانْقَذَقْ (مِهْرْگانْ کَتَک)، (مارکوارت، 20) بود. در نزدیکی این ایالت، ایالت ماسَبَذان (ماسْپَتان) جای داشت که تختگاهش سیرْوان بود و در دشتهای همین ایالت بود که آذین کشته شد.
از سخن بلاذری (ص 304) چنین برمی‎آید که ماسبذان و مهر جانقذق، پس از فتح نهاوند (19ق / 640 م) «به صلح» گشوده شده است. او نامی از آذین نمی‎برد، اما طبری فتح ماسبذان را در 16ق / 637 م چنین گزارش می‎کند: «چون هاشم بن عتبه از جَلولاء به مداین بازگشت، به سعد بن ابی وقاص خبر داد که آذین بن هرمزان گروهی گرد آورده و به دشت ماسبذان فرود آمده است. سعد در این باب به عمر بن خطاب نامه نوشت. عمر به وی فرمان داد ضِرار بن خطاب را با سپاهی به مقابلۀ آنان روانه کند و ابن هذیل اسدی را بر مقدمۀ سپاه گمارد و دو جناح را به عبدالله بن وهب راسبی و مضارب بن فلان عِجلی بسپارد. پس ضرار با سپاه بیامد و ابن هذیل را بر مقدمۀ لشکر گماشت. چون به دشت ماسبذان رسیدند، در جایی به نام بَهَنْدَف با سپاه آذین تلاقی کردند و جنگ درگرفت. مسلمانان پیشدستی کردند و ضرار آذین را اسیر کرد. پس لشکریان وی بگریختند. ضرار او را پیش آورده گردن زد و سپس به دنبال گریزندگان درآمد تا به سیروان رسید. پس ماسبذان را «به جنگ» فتح کرد و مردم آن به کوهها پناه بردند» (1 /  2478).
یاقوت که خلاصۀ همین روایت را یاد کرد، احتمالاً منبع دیگری در اختیار داشته است، به‌ویژه که 4 بیت از قول ضرار نقل می‎کند که در طبری نیست. ضرار که در این ابیات فتوحات خود را می‎ستاید، 2 کس دیگر را هم در کنار آذین نام می‎برد: «وَزُرْدَ و آذیناً و فَهْداً وَ جَمْعَهُم...». 

مآخذ

ابن اثیر، عزالدین، الکامل، بیروت، دارصادر، 1385ق، 2 / 525-542، 545، 549؛ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، به کوشش محمد رضوان، بیروت، دارالکتب، 1398ق؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ، به کوشش یان دخویه، لیدن، 1881م، 1 /  2478- 2479؛ مارکوارت، ایرانشهر، برلین، 1907م؛ یاقوت حموی، ابوعبدالله، معجم‎البلدان، به کوشش ف ووستنفلد، لایپزیک، 1866-1870م، 4 / 393؛ نیز: 

Justi, Ferdinand, Iranisches Namenbuch, Marburg, 1895. 

آذرتاش آذرنوش