آثار الوزراء
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
جمعه 6 دی 1398
https://cgie.org.ir/fa/article/237305/آثار الوزراء
سه شنبه 12 فروردین 1404
چاپ شده
1
آثارُالوُزَراء، كتابی تاریخی به زبان فارسی نوشتۀ سیفالدین حاجی بن نظام عقیلی از نویسندگان و دبیران دربار تیموریان در سدۀ 9ق / 15م. وی این كتاب را میان سالهای 875 و 892 ق / 1470 و 1487م به نام و برای خواجه قوامالدین نظامالملك خوافی نوشته است. این خواجه از بزرگان دربار سلطان حسین بایقرا (842-911ق / 1438-1505م) بوده كه پس از سالها تصدی مناصب بلند دیوانی و وزارت در 903ق / 1498م به قتل رسید (خواندمیر، 418-432).چنانكه از محتویات كتاب برمیآید، نویسنده از اوایل جوانی وارد كار دیوانی شده و عمر خود را تا 40 سالگی در این كار گذرانده است. وی در این مدت از كتابهای تاریخی ارزندۀ گوناگون یادداشتهایی برگرفته و از مكاتبات پادشاهان و پیران و بزرگان و دانشمندان و وزیران مجموعهای فراهم آورده تا از آن میان كتابی تألیف كند. خواجه قوامالدین فرمان به آوردن مجموعۀ سیفالدین عقیلی داد، ولی چون اینها شامل سره و ناسره بود از اینرو نویسنده تصمیم گرفت آنها را بپیراید و كتابی در شرح زندگی وزیران بنویسد. وی برای این كار به بررسی و مطالعۀ كتابهایی پرارزش پرداخته است، همچون تاریخ الرسل و الملوكِ محمدبن جریر طبری (224-310ق / 839-922م)؛ شاهنامه، سرودۀ حكیم ابوالقاسم فردوسی (ح 329-416ق / 941-1025م)؛ جوامع الحكایات سدیدالدین محمد بن محمد عوفی (د پس از 630 ق / 1233م)؛ الفرج بعد الشدة ابوعلی محسن تنوخی (328-384ق / 940-994م)؛ جامع التواریخ رشیدالدین فضلالله (مق 718ق / 1318م)؛ تاریخ یمینی ابونصر محمد عتبی (ح 350-431ق / 961-1040م)؛ تاریخ سلجوق؛ تاریخ جهانگشای عطاملك جوینی (د 681 ق / 1282م)، مجمع الانساب محمد بن علی بن محمد شبانكارهای (نگارش 733ق / 1333م)، قابوسنامۀ عنصرالمعالی كیكاوس بن اسكندر (د پس از 475ق / 1082م)، تاریخ آل مظفر محمود كتبی (تألیف حدود 823 ق / 1420م)، تاریخ كرمان، نسائمالاسحار من لطائمالاخبار ناصرالدین منشی كرمانی (كه در 29 صفر 725ق / 14 فوریۀ 1325م از نگارش آن فراغت یافته)، سوانح الافكار رشیدی، مقامات ابونصر مشكان (صاحب دیوان رسالت محمود غزنوی در 401ق / 1010م) نوشتۀ ابوالفضل بیهقی (385-470ق / 995-1077م) و برخی آثار دیگر. بدینسان، در این كتاب مطالب مهمی از اسنادی آمده است كه اصل آنها از میان رفته است، مانند مقامات ابونصر مشكان و مجلدات گمشدۀ تاریخ بیهقی كه جز در این كتاب نمیتوان بدان دسترسی یافت. پیداست كه نویسنده در سدۀ 9ق / 15م به همۀ آثار یادشده دسترسی داشته است. با این همه، او بیشترین برداشت را از نسائم الاسحار كرده و در بسیاری موارد نوشتههای آن را بیكموكاست به نام خود آورده است. انشای آثار الوزراء به دلیل اقتباس نویسندۀ آن از كتابهای گوناگون، دارای سبكهای مختلف است: گاه سادگی و آراستگی و بلاغت شگفتانگیز ابوالفضل بیهقی و استادش بونصر مشكان خواننده را به اعجاب میآورد و گاه سجعها و موازنهها و صناعتهای جامعالتواریخ از نظر میگذرد. گاه نیز انشای آن به سبك رایج و معمول روزگار نویسنده نزدیك میشود و سست و ناهموار و ناپخته میگردد (محجوب، 985). آثار الوزراء دارای 2 مقاله است. مقالۀ اول در ذكر آثار و اخبار وزرای سابق است و آن دارای 12 باب است: وزرای پادشاهان گذشته، وزرای خلفای راشدین ]مؤلف، مشاوران ابن خلفا را وزیر خوانده است[، وزرای بنیامیه، وزرای بنیعباس، وزرای آل سامان، وزرای غزنویان، وزرای آل بویه، وزرای سلجوقیان، وزرای خوارزمشاهیان، وزرای چنگیزخان و اولاد و احفاد او، وزرای آل مظفر و پادشاهان غور، وزرای امیرتیمور گوركانی و فرزندان وی. مقالۀ دوم، در ذكر آثار و اوضاع «آصف زمان»، خواجه قوامالدین، است و آن دارای 4 باب است: اخلاق وی و برتری او بر همۀ وزیران جهان، كارهای او پیش از وزارت، زمان وزارت، عنایات پادشاه اسلام به وی.ستایشهای بلیغ نویسنده از امیرالمؤمنین علی(ع) و امامان بزرگوار پس از او، میتواند دلیلی بر شیعی بودن وی باشد.از كتاب آثار الوزراء هشت نسخه موجود است: پتنۀ هندوستان، موزۀ بریتانیا، آصفیۀ حیدرآباد دكن، بادلیان آكسفورد، دانشگاه كمبریج، دیوان هند، مجلس شورای ملی (سابق) و كتابخانۀ شخصی سعید نفیسی. این كتاب را میرجلالالدین حسینی محدث ارموی (1284- 1358ش) از روی نسخۀ خطی مجلس شورا به شیوهای علمی و انتقادی تصحیح كرده و به سال 1347ش در تهران منتشر ساخته است. مصحح در ویرایش این كتاب رنج فراوان برده است: تصحیح اشتباهات مؤلف از روی اسناد اصلی،تعیین كاست و فزودها، معنیكردن اصطلاحات و واژههای دشوار، مشخصكردن موارد مأخوذ از مآخذ اصلی و تنظیم فهرست اعلام گسترده.
افشار، ایرج، «یادداشت»، راهنمای كتاب، س 2، شم 3 (آذر 1338ش)، صص 413-414؛ خواندمیر، غیاثالدین، دستورالوزراء، به كوشش سعید نفیسی، تهران، 1355ش؛ عقیلی، سیفالدین، آثار الوزراء، به كوشش جلالالدین حسینی ارموی، دانشگاه تهران، 1347ش، جم ؛ محجوب، محمدجعفر، «آثار الوزراء»، سخن، س 10، شم 8 (آبان 1348ش)، صص 895-903؛ محقق، مهدی، «آثار الوزراء»، راهنمای كتاب، س 2، شم 3 (آذر 1338ش)، صص 410، 413.
بخش ادبیات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید