اسکولاکس کاریاندایی

اِسکولاکسِ کاریاندایی \ [e]skulāks-e kār[i]yāndāyi\ (اش‍ سدۀ 6ق‌م)، دریـانـورد و جغرافی‌دان یونانـی و نـویسندۀ نخستین گزارش دربارۀ هندوستان.
داریوش یکم، شاهنشاه هخامنشی، در اواخر سدۀ 6 ق‌م، پس از گشودن مصر، اسکولاکس را با گروهی از دریانوردان (احتمالاً او فرمانده گروه بود) به مأموریتی اکتشافی فرستاد (برن، 116) تا پس ‌از پیمودن پهنای ایران، با کشتی به ‌سوی هندوستان برود و کرانه‌های ایران و عربستان را تا آرسینوئه، در نزدیکی آبراهۀ سوئز، شناسایی کند (کلارک، 300). هرودُت انگیزۀ داریوش را از این سفر، شناسایی دهانۀ رود سند ــ تنها رودِ دارای تمساح ــ ذکر می‌کند (p. 307). پس ‌از این سفر، که دو سال و نیم به درازا کشید، داریوش بخش شمال غربی هندوستان را تا سند گشود و «از آن دریا استفاده کرد» (کلارک، همان‌جا). 
اسکولاکس و همراهانش، ظاهراً در 518 یا 517 ق‌م (آستین، 299؛ بریان، 752) سفرشان را از شهر کاسپاتوروس (شکل درست‌تر آن: کاسپاپوروس، در کابل یا نزدیک آن) و سرزمین پاکتوئه آغاز کردند. آنان به ‌سوی پایین رود راندند، در جهت خاور و طلوع خورشید تا دریا رفتند و از آنجا از راه دریا به سوی غرب راندند. در ماه سی‌ام، آنان به جایی رسیدند که پیش ‌از آن، شاه مصر (فرعون نِخو) فنیقیان را فرستاده بود تا آفریقا را دور بزنند (هرودت، برن، بریان، همان‌جاها). 
اسکولاکس پس ‌از بازگشت از این مأموریت، گزارش اکتشافهایش را به یونانی نوشت و آن را شخصاً تقدیم داریوش کرد. گزارش اسکولاکس اکنون در دست نیست، اما نویسندگان پس ‌از او، از‌جمله هرودت، هِکاتایوس و کتِسیاس، از آن یاد، و استفاده کرده‌اند (آستین، همان‌جا). این گزارش فهرست مفصلی از جاهایی داشته است که اسکولاکس در سفر خود دیده بود. فهرست اسکولاکس منبع بخش مهمی از فرهنگ جغرافیایی هکاتایوس شد (کوک، 14؛ آستین، همان‌جا).
برخی از پژوهشگرانْ حاصل این مأموریت بزرگِ شناسایی را داده‌های فراوان دربارۀ هندیهای ساکن در مسیر سند دانسته‌اند (داندامایف،147)؛ اما از ‌سوی ‌دیگر، کسانی هم در واقعی ‌بودن سفر اسکولاکس به هندوستان و حتى وجود خود او تردید روا داشته، یا آن را به‌کلی رد کرده‌اند (وینسنت، 14-15؛ سدلر، 11,86). اگر سفر اسکولاکس واقعی بوده باشد، او نخستین فرد یونانی‌ بوده، که پا به هندوستان نهاده است (همو، 83).
اسکولاکس را همچنین نخستین زندگینامه‌نویس ادبیات یونان دانسته‌اند و نگارش زندگینامۀ هِـراکلیدِسِ مولاسایی را، که در شورش ایونیا مشارکت داشت، به او نسبت داده‌اند. این اثر نیز امروزه در دست نیست (آستین، همان‌جا؛ بنگتسون،301-307). 
گزارشی هم دربارۀ دریای مدیترانه به نام اسکولاکس کاریاندایی در دست است که به میانه‌های سدۀ 4ق‌م تعلق دارد، اما این اثر نمی‌تواند از همان اسکولاکسی باشد که داریوش او را برای شناسایی اقیانوس هند فرستاد (دیلر، 277). دست‌کم برخی از گزارشهای جغرافیایی این اسکولاکس را نادرست، و برپایۀ باورهای رایج در میان یونانیان دانسته‌اند (اسمیث،468). 

مآخذ

بریان، پیِر، امپراتوری هخامنشی، ترجمۀ ناهید فروغان، تهران، 1381ش، ج1؛ نیز:

Austin, M. M., «Greek Tyrants and the Persians, 546-479 B.C.», The Classical Quarterly (New S)., 1990, vol. XL, no. 2; Bengtson, H., «Skylax von Karyanda und Herakleides von Mylasa», Historia : Zeitschrift für Alte Geschichte, 1995, vol. III, no. 3; Burn, A. R., Persia and the Greeks, London, 1962; Clark, W. E., «The Importance of Hellenism from the Point of View of Indic-Philology I», Classical Philology, 1919, vol. XIV, no. 4; Cook, J. M., The Persian Empire, New York, 1983; Dandamaev, M. A., A Political History of the Achaemenid Empire, tr. W. J. Vogelsang, Leiden etc., 1989; Diller, A., «The Authors Named Pausanias», Transactions and Proceedings of the American Philological Association, 1955, vol. LXXXVI; Herodotus, The Persian Wars, tr. G. Rawlinson, New York, 1942; Sedlar, J. W., India and the Greek World, Totowa (NJ), 1980; Smith, R. L., «What Happened to the Ancient Libyans? Chasing Sources across…», Journal of World History, 2003, vol. XIV, no. 4; Vincent, W., The Commerce and Navigation of the Ancients in the Indian Ocean, New Delhi, 1998, vol. II.
عسکر بهرامی