اسکندریه

شكوفایی دوبارۀ اسكندریه زمانی آغاز شد كه محمدعلی پاشا در 1805م/ 1220ق به مقام نیابت سلطنت مصر گماشته شد. وی پس از استقلال بخشیدن به مصر، در همۀ شهرها به اصلاحاتی دامنه‌دار دست زد؛ ازجمله در 1811م، حصار اسكندریه را بازسازی كرد و در 1829م، به‌یاری اروپاییان، كشتی‌سازی را در آنجا رونق بخشید و باراندازها و كارخانه‌هایی، از جمله کارخانۀ اسلحه‌سازی، در آنجا ساخت (صبری، 47- 48؛ EB، همان‌جا). همچنین در 1818-1820م، كانال المحمودیه را، به‌منظور ارتباط اسكندریه با آبهای نیل، ساخت كه در عمران و آبادانی شهر، احیای زمینهای بایر و حمل‌ونقل كالاها تأثیر بسزایی داشت. از دیگر اقدامات و اصلاحات وی کشیدن خطوط تلگراف میان قاهره و اسكندریه (1826م) را می‌توان نام برد (صبری، 50، 57؛ اسکندری، همان، 150-151؛ EB، همان‌جا؛ GSE، ذیل «اسکندریه»). از این زمان به بعد، اسكندریه رو به شكوفایی نهاد. آغاز كار راه‌آهن قاهره ـ اسكندریه در 1856م، افزایش سریع بهای پنبه در 1860م و گشایش كانال سوئز در 1869م به رشد و توسعۀ این شهر شتاب بیشتری بخشید (GSE، EB، همان‌جاها). اسكندریه از برنامۀ صنعتی كردن مصر در زمان جمال عبدالناصر، به‌ویژه در صنایع و فراورده‌های غذایی و منسوجات، سود بسیار برد؛ اما از شكست مصر در جنگ 6روزۀ ژوئن 1967 و بسته شدن كانال سوئز، كه به تغییر مسیرهای كشتیرانی انجامید، زیان فراوان دید (همان‌جا).
جمع‍‌ (برآورد 2007م): 000‘750‘ 3 تن. 

مآخذ

ابن‌اثیر، الكامل؛ ابن‌ایاس، محمد، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، به‌كوشش محمد مصطفى، قاهره، 1402-1404ق/ 1982-1984م، ج 3؛ ابن‌بطوطه، محمد، رحلة، به‌کوشش طلال حرب، بیروت، 1407ق/ 1987م؛ ابن‌تغری‌بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، دارالکتب المصریة، قاهره، 1348-1392ق/ 1929-1972م؛ ابن‌شداد، محمد، تاریخ الملك الظاهر، به‌كوشش احمد حطیط، ویسبادن، 1403ق/ 1983م؛ ابن‌صیرفی، علی، انباء الهصر بابناء العصر، به‌كوشش حسن حبشی، قاهره، 1970م؛ ابن‌عبدالحكم، عبدالرحمان، فتوح مصر و اخبارها، به‌کوشش چارلز تاری، نیوهِـیوِن، 1922م؛ ابن‌عبری، تاریخ مختصر الدول، به‌كوشش انطون صالحانی، بیروت، 1403ق/ 1983م؛ ابن‌میسر، محمد، اخبار مصر (بخش دوم)، به‌كوشش آنری ماسه، قاهره، 1919م؛ ابن‌واصل، محمد، مفرج الكروب فی اخبار بنی ایوب، به‌كوشش جمال‌الدین شیال و دیگران، قاهره، 1953-1977م، ج 1؛ ابوشامه، عبدالرحمان، الروضتین فی اخبار الدولتین، به‌كوشش محمد حلمی، قاهره، 1956-1962م؛ اسكندری، عمر و ا. سَویج (ض: ا. ج. سفدچ)، تاریخ مصر الی الفتح العثمانی، قاهره، 1410ق/ 1990م؛ همو و سلیم حسن، تاریخ مصر من الفتح العثمانی، قاهره، 1410ق/ 1990م؛ العیون و الحدائق فی اخبار الحقائق (بخش سوم، به‌همراه بخش ششم تجارب الامم ابن‌مسکویه)، به‌کوشش دخویه و پیتر دِ یونگ، لیدن، 1871م؛ باتلر، الفرد جاشوا (ض: الفرد چ. بتلر)، فتح العرب لمصر، ترجمۀ محمد فرید ابوحدید بك، قاهره، 1410ق/ 1990م؛ بستانی، فؤاد افرام، دائرةالمعارف، بیروت، 1956-1983م، ج 13؛ بلاذری، احمد بن یحیى، فتوح البلدان، به‌كوشش عبدالله انیس الطباع، بیروت، 1407ق/ 1987م؛ خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، به‌كوشش سهیل زكار، دمشق، 1387-1388ق/ 1967- 1968م، ج 1؛ زیدان، جرجی، تاریخ مصر الحدیث، قاهره، 1411ق/ 1991م، ج 1؛ سالم، عبدالعزیز، تاریخ الاسكندریة و حضارتها فی العصر الاسلامی، اسکندریه، 1969م؛ صبری، محمد، تـاریخ مصر مـن محمد علـی الی العصر الحـدیث، قـاهره، 1417ق/ 1996م؛ طبری، تاریخ، ج 10؛ عاشور، سعید عبدالفتاح، مصر و الشام فی عصر الایوبیین و الممالیك، بیروت، 1972م؛ عبادی، مصطفى، العصر الهلینستی (مصر)، بیروت، 1981م؛ عمر، عمر عبدالعزیز، دراسات فی تاریخ العرب الحدیث و المعاصر، بیروت، 1980م؛ عمران، محمود سعید، معالم تاریخ الامبراطوریة البیزنطیة، بیروت، 1981م؛ عمون، هند اسكندر، تاریخ مصر، قاهره، 1341ق/ 1923م؛ قدامة بن جعفر، الخراج، به‌كوشش محمد حسین زبیدی، بغداد، 1981م؛ قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشى فی صناعة الانشا، المؤسسة المصریة العامة، قاهره، 1383ق/ 1963م، ج 3؛ همو، مآثر الانافة فی معالم الخلافة، به‌کوشش عبدالستار احمد فراج، بیروت، بی‌تا، ج 1؛ كندی، محمد بن یوسف، کتاب الولاة و کتاب القضاة، به‌كوشش راوِن گِست، لیدن/ لندن، 1912م؛ مسعودی، علی بن حسین، اخبار الزمان، دار الاندلس، بیروت، 1386ق/ 1966م؛ همو، التنبیه و الاشراف، به‌كوشش دخویه، لیدن، 1894م (ب چ فرانکفورت، 1992م)؛ مقریزی، احمد بن علی، اتعاظ الحنفا، به‌كوشش جمال‌الدین شیال و محمد حلمی، قاهره، 1387-1393ق/ 1967-1973م؛ همو، الخطط، بولاق، 1270ق (ب چ بیروت، بی‌تا)، ج 1؛ همو، السلوك، به‌كوشش محمد مصطفى زیادة و سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره، 1956-1972م، ج 1(1)؛ هروی، علی بن ابی‌بکر، الاشارات الى معرفة الزیارات، به‌کوشش ژانین سوردل ـ تومین، دمشق، 1953م؛ یاقوت، بلدان، ج 1؛ یانگ، جرج (ض: جورج یانج)، تاریخ مصر من عهد الممالیك الى نهایة حكم اسماعیل، ترجمۀ علی احمد شكری، قاهره، 1410ق/ 1990م؛ نیز: 

Arrian, Arrian (Anabasis Alexandri), tr. P. A. Brunt, LCL, London / Cambridge(MA), 1976-1983, vol. I; Chambers's Encyclopaedia, Oxford/ London, 1967-1968; Collier's Encyclopedia, ed. E. Friedman & W. D. Halsey, London/ New York, 1986; Der Kleine Pauly, ed. K. Ziegler & W. Sontheimer, Stuttgart etc., 1964-1975; EA, 1963; EB, 1986, vol. XIII; EI 2; GSE ; ME, 2009 (under «Alexandria»); Strabo, The Geography, tr. & ed. H. L. Jones, LCL, London/ Cambridge (MA), 1923-1936, vol. VIII; Tarn, W. W., Alexander the Great, Boston, 1956.
عنایت‌الله فاتحی‌نژاد (دبا)