اسکنده

اِسکَنده \ [e]skanda\ ، خدای جنگ در آیین هندو؛ نخستین پسر شیوه \ šiva\ (شیوا) و برادرِ گَنِشه \ ganeša\ .
اسکنده اساساً برای این پدید آمد که دیوی به‌نام تارَکه \ tāraka\ را بکشد؛ زیرا فقط پسر شیوه می‌توانست این دیو را نابود کند. بنا بر روایتی، شیوه به‌درخواست خدایان برای داشتن فرزندی که تارکه را نابود کند، چشم سوم خود را بر دریاچه‌ای متمرکز کرد و از آتشی که در دریاچه افروخته شد، شش پسر پدید آمدند که بعداً یکی شدند، اما شش سر برای آن یک پسر باقی ماند. در روایتی دیگر، اسکنده از «فوران منیِ» (در سنسکریت: اسکندۀ) شیوه، پس‌از سالها خودداری وی، هستی یافت. از‌این‌روی، اسکنده بسیار نیرومند، و فرمانده سپاه خدایان (دِوه‌ها) دانسته می‌شود.
این خدا در شمال هندوستان، اسکنده نام دارد و در جنوب این سرزمین، با نام سوبرَهمَنیه یا موروگَن (موروگه) پرستیده می‌شود. او همچنین کوماره \ kumāra\ (به‌معنی نوجوان، بنابر این اعتقاد کـه ازدواج نکـرده است) و کارتیکیه ــ به‌معنی پسرِ کرتیکاها (یا کریتیکاها؛ 6 همسر رشیها یا ریشی‌ها) که ستـاره‌های خوشـۀ پروین را تشکیل می‌دهنـد ــ خوانده می‌شود. گفته شده است که اسکنده دارای شش چهره شد تا از هر شش دایۀ خود شیر بنوشد.

کیش پرستش اسکنده بسیار کهن است و زمانی در سراسر هندوستان فراگیر بود، ولی اکنون اساساً به جنوب این سرزمین محدود می‌شود. در تامیل نادو، این خدا با موروگَن (موروکَن/ موروگه) ادغام، و یکی شد. پرستشگاههای بسیار وقف اسکنده است و او همراه با برادرش، گنشه (ه‍ م)، از خدایان بسیار محبوب در هندوستان بـه‌شمار می‌رود. اسکنـده پورانه ــ یکی از 18 پورانۀ (ه‍ م) کهـن و بلندتـرین آنهـا ــ بـه‌بـاور هنـدوان، دربـر گیرندۀ آموزه‌های اسکنده است. این خدا را سوار بر طاووس، درحالی‌که نیزه‌ای در دست دارد، با 6 یا 1 سر، تصویر می‌کنند.

مآخذ

EA, 2006 (under «Hinduism»); EB, 2008; ME, 2005 (under «Karytikeya or Skanda»); New Larousse Encyclopedia of Mythology, ed. F. Guirand, tr. R. Aldington & D. Ames, New York, 1974 (under «Indian Mythology»); The Oxford Dictionary of World Religions, ed. J. Bowker, Oxford, 1997. 
بخش ادیان، اساطیر و عرفان