اسفزاری، معین الدین محمد

اَسفِزاری \ asfezāri\ ، مُعینُ‌الدّین محمد زَمچی (د پس از 899 ق/ 1494م)، تاریخ‌نگار، شاعر، خوش‌نویس و نویسندۀ کتاب روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات.
او که از اهالی اسفزار (ه‍ م) از توابع هرات بود (نک‍ : امام، یب - یج)، از نویسندگان نامدار خراسان و از سخن‌دانان و دبیران برجستۀ دربار سلطان حسین بایقرا به شمار می‌آمد. اسفزاری در دیباچۀ رسالۀ قوانین خود (نک‍ : «فهرست...»، 123) آورده است که در آغاز جوانی، موطن خود را ترک گفته، و در873ق/ 1468م به هرات رسیده، و در دربار سلطان حسین بایقرا به مقامهای مهم گمارده شده است، چنان‌که نشان شاهی را، که مهر رسمی دربار سطنت بود، به او سپردند (نیز نک‍ : استوری، 355). 
اسفـزاری در سدۀ 9ق، که شهر هرات مرکز جنبش فرهنگی ـ ادبی بزرگی بود، از جملۀ استادان نامی در فنون ادبی به‌شمار می‌رفت و با بزرگانی چون معین‌الدین محمد فراهی، خواندمیر و میرخواند معاصر بود. او در ساختن ترانه و خوش‌نویسی نیز استاد بود و از این‌رو، با شاعران و هنرمندانی چون عبدالرحمان جامی، کمال‌الدین بهزاد و سلطان‌علی مشهدی نشست‌وبرخاست داشت (امام، ج، د، ه‍ ؛ باربیه دو منار، 462). 

آثـار 

1. روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات، که در 2 جلد به چاپ رسیده است؛ 2. قوانین یا ترسل، نمونۀ کاملی از فرمانها و احکام دربار که در 873ق/ 1468م نوشته شده، و 2 نسخه از آن در کتابخانۀ دیوان هند لندن (اِته، 1131) و کتابخانۀ بانکیپور («فهرست»، 123-124) موجود است. 

مآخذ

امام، محمدکاظم، مقدمه و حاشیه بر روضات الجنات اسفزاری، به‌کوشش همو، تهران، 1338ش، ج 1؛ نیز: 

Arabic and Persian Manuscripts in the Oriental Public Library at Bankipore, ed. Maulavi Abdul Muqtadir et al., Calcutta, 1927, vol. XI; Barbier de Meynard, Ch., «Extraits de la chronique persane d'Herat», JA, 1860, vol. XVI; Ethé, H., Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of India Office, Oxford, 1905; Storey, PL, vol. I (1). 
آفاق حامد هاشمی (دبا)