اسد، حافظ

اسد \ asad\ ، حافظ (در عربی: حافظ الأسد) (1930-2000م/ 1309-1379ش)، رئیس‌جمهوری سوریه (1971-2000م/ 1349-1379ش). او ثبات را به سوریه بازگردانید و حضور قدرتمند این کشور را در خاورمیانه تثبیت کرد. 

حافظ اسد در خانواده‌ای فقیر از شیعیان عَلَوی (نُصَیری) زاده شد که در سوریه اقلیتی کم‌شمار به حساب می‌آیند. در 1946م، هنگامی که دانش‌آموز و فعال سیاسی بود، به شاخۀ سوری حزب بعث پیوست. در 1952م وارد آکادمی نظامی حِمص شد و 3 سال بعد، به‌عنوان خلبان نیروی هوایی فارغ‌التحصیل گردید. او دورۀ آموزشی دیگری را هم در اتحاد شوروی گذراند. از 1959 تا 1961م، در خلال اتحاد کوتاه‌مدت سوریه با مصر در قالب جمهوری متحد عرب، او را از سوریه دور کرده بودند و فرماندهی اسکادرانی را در مصر به عهده داشت. در دورۀ خدمت در مصر، او همراه با افسران دیگر، گروهی را برای احیای دوبارۀ حزب بعث سوریه تشکیل داد. 
پس از آنکه بعثیهای سوری قدرت را در 1963م در این کشور به دست گرفتند، اسد فرمانده نیروی هوایی شد. او در 1966م، پس از شرکت در کودتایی که به سرنگونی رهبری غیرنظامی حزب بعث و تبعید شدن بنیادگذاران آن انجامید، به وزارت دفاع رسید. در دورۀ وزارت او، اسرائیل بلندیهای جولان را طی جنگ شش روزه (ژوئن 1967) از سوریه گرفت. ضربه‌ای که این رویداد بر اسد وارد ساخت، بخش بیشتر زندگی سیاسی آینـدۀ او را شکل داد. پس از آن، حـافظ اسد بـا صلاح جدید ــ فـرمانده ستـاد نیروهای مسلح، آمـوزگار سیاسی اسد و رهبر بـا نفوذ سوریـه ــ وارد نبردی دراز‌مدت بـر سر قـدرت شد. او سرانجام در 1970م قدرت را به دست گرفت و صلاح جدید و دیگر اعضای حکومت را بازداشت کرد. اسد نخست‌وزیر شد و سال بعد به ریاست‌جمهوری انتخاب گردید. جبهۀ جدیدی از نیروهای بعثی و غیربعثی سوریه هم در 1972م تشکیل شد و اسد در رأس آن قرار گرفت. 
حافظ اسد بازسازی ارتش را با کمک شوروی آغاز کرد و با بودجه‌ای که از راه کمکهای اهدایی سران کشورهای عربی و مؤسسه‌های بین‌المللی اعطای وام به دست آورد، دست به کارهای عمرانی زد تا در میان عامۀ مردم سوریه محبوبیت به دست آورد. او به‌سان خودکامه‌ای سیاسی و در رأس حکومتی پلیسی، مخالفان سیاسی خود را با توسل به بازداشت، شکنجه و اعدام از میان برداشت. 
در اوایل دهۀ 1980م چندین کودتای نافرجام بر ضد او شکل گرفت. در 1982م که اخوان المسلمین (ه‍ م) در شهر حَماه دست به شورش زدند، اسد به بهای کشته شدن حدود 20 هزار تن و ویرانی تقریبی شهر، شورش را بی‌رحمانه سرکوب کرد. او در زمینۀ سیاست خارجی کوشید تا سوریه را به رهبر جهان عرب تبدیل کند. 
اتحادی تازه میان سوریه و مصر به حمله‌ای غافل‌گیرکننده به اسرائیل در اکتبر 1973 انجامید، اما مصر که به طور ناگهانی با اسرائیل ترک مخاصمه کرد، سوریه را در معرض شکست نظامی قرار داد و موجب رنجش فراموش‌نشدنی اسد از انور سادات، رئیس‌جمهوری مصر، شد. 
در 1976م، با درگرفتن جنگهای خونین داخلی در لبنان، اسد چندین لشکر به آن کشور گسیل داشت و زمینۀ حضور دائمی این نیروها را به‌عنوان بخشی از نیروی پاسدار صلح زیر نظر اتحادیۀ عرب، در آن کشور فراهم کرد. پس از حملۀ اسرائیل به جنوب لبنان و اشغال آن از 1982 تا 1985م، اسد توانست دوباره بر لبنان تسلط یابد و سرانجام، مسیحیان لبنانی را وادارد تا تغییر قانون اساسی را بپذیرند و حق شرکت برابر در حکومت به مسلمانان داده شود. به نظر می‌رسد که اسد به فلسطینیان تندرو و گروههای مسلح اسلامی، که پایگاهشان در لبنان و سوریه بود، نیز کمک می‌کرد. 
او سالها نزدیک‌ترین هم‌پیمان اتحاد شوروی در خاورمیانه بود، اما در اواخر دهۀ 1980م که قدرت شوروی رو به ضعف گذاشت، روابط سوریه را با غرب گسترش داد. 
رقابت حافظ اسد با شاخۀ عراقی حزب بعث ریشۀ دشمنی دیرین او با صدام حسین، رهبر پیشین عراق، بود. اسد در جنگ ایران و عراق (1359-1367ش) از ایران پشتیبانی کرد و در جنگ نخست خلیج فارس (1369-1370ش)، برای آزادی کویت، بی‌درنگ به ائتلاف نیروهای مخالف عراق، به رهبری آمریکا، پیوست. این همکاری سوریه به برقراری روابط صمیمانه‌تری با دولتهای غربی انجامید که پیش از آن، حمایت سوریه از تروریسم را محکوم کرده بودند. حافظ اسد در نیمۀ دهۀ 1990م در جست‌وجوی ایجاد مناسبات صلح‌آمیز با اسرائیل بود، اما درخواستهای پی‌درپی‌اش برای بازگردانیدن بلندیهای جولان، گفت‌وگوها را به تأخیر انداخت. او در 1998م، در واکنش به همکاری راهبردیِ در حال افزایش میان اسرائیل و ترکیه، روابط نزدیک‌تری با عراق برقرار کرد و در کنفرانسهای صلح اعراب و اسرائیل در مادرید (1991م) و وای ریوِرِ مریلند (1998م) شرکت کرد. 
پس از مرگ حافظ اسد، پسر 34 ساله‌اش، بشار اسد، جانشین او شد. 

مآخذ

CE, 6th edition; EA, 2006; EB, 2008; ME, 2005.
بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه