اسحاق نینوایی

اسحاقِ نِینَوایی \ eshāq-e neynavāyi\ ، یا اسحاق سوری (د ح 700م/ 81 ق)، اسقف نِسطوریِ نینوا (نزدیک موصل کنونی در عراق). او از نویسندگان بزرگ کلیسای شرق در عرفان و امور معنوی بود و در سراسر جهان مسیحی شرق از آباء روحانی بزرگ شمرده می‌شود. 
وی در بِیت قَطرایی، در قَطَر کنونی زاده شد. کلیسای این ناحیه وابسته به کلیسای سلوکیه ـ تیسفون بود. اسحاق که همچون بسیاری از مسیحیان شرقی آن روزگار، نسطوری‌مذهب بود، به سلک رهبانیت درآمد و احتمالاً به خوزستان رفت. پس از آنکه رئیس کلیسای نسطوریِ سُریانیِ شرق، بَطریَرک (بِطریق) جُرجیوس یکم، در 676م از بیت قطرایی دیدن کرد، اسحاق را به مقام اسقفی نینوا گماشت. اما اسحاق بیش از 5 ماه در این مقام نماند و استعفا کرد. دلیل این امر روشن نیست، احتمالاً درستی عقیدۀ وی مورد ظن بوده است، زیرا بر رحمت بی‌کران الٰهی تأکید داشت، رحمتی که حتى شیاطین را نیز دربر می‌گیرد. ممکن است علت استعفای او دور شدن از مسیح‌شناسی نسطوری و نزدیک شدنش به اعتقاد ارتدکس یونانی نیز بوده باشد. به‌هرحال، اسحاق پس از استعفا به خوزستان بازگشت و در دِیرِ رَبَّن شاپور عزلت گزید و سرانجام در جایی نزدیک شوش درگذشت. 

اواخر عمر او به تألیف گذشت و آن‌چنان در این کار پیش رفت که گفته‌اند بینایی خود را از دست داد. نوشته‌هایش، که همه به زبان سُریانی است، از منابع مهم مسیحی در عرفان به‌شمار می‌آید. آثار او را تا 7 جلد، شامل رساله‌هایی دربارۀ زهد و پارسایی، شعر و امور معنوی دیگر، برشمرده‌اند، اما تنها 82 فصل از آنها (در عرفان مسیحی) بر جای مانده، که در دو مجلد فراهم آمده است. نوشته‌های اسحاق خیلی زود به عربی، حبشی (اتیوپیایی) و یونانی، سپس به لاتین، و بعدها به ایتالیایی و اسپانیایی ترجمه شد. این آثار بر الٰهیات و فلسفۀ بیزانسی و روسی، و بعدها بر عرفان مسیحی غرب تأثیر گذاشت. 
اسحاق نینوایی بسیاری از اوقات با اسحاق انطاکی، نویسندۀ مسیحی به زبان سریانی (سدۀ 4م)، مشتبه می‌شود. 

مآخذ

EB, 2010; The Blackwell Dictionary of Eastern Christianity, ed. K. Parry et al., Oxford, 2000; The Oxford Dictionary of the Christian Church, ed. F. L. Cross & E. A. Livingstone, London, 1974. 
بخش ادیان، اساطیر و عرفان