استرابادی، رضی الدین

استرابادی \ astar-ābādi\ ، رضی‌الدیـن محمد بـن حسـن، معروف به رضی (د اندکی پس از 688ق/ 1289م)، ادیب و نحوی شیعی. آگاهی از زندگانی او بسیار اندک است. احتمال می‌رود وی در استراباد زاده شده، و در آنجا زیسته باشد، اما بخش عمدۀ زندگی او در نجف گذشته است (بغدادی، 28؛ شوشتری، 569). آوازۀ رضی استرابادی مدیون دو شرحی است که بر دو کتاب الکافیه و الشافیۀ‌ ابن حاجب نوشته است.
1. شرح الکافیه، بهترینِ 30 شرحی است (GAL, 304) که بر کافیۀ ابن‌حاجب نوشته شده است (سیوطی، 567-568؛ بغدادی، نیز شوشتری، همان‌جاها؛ افندی، 53). استرابادی در این شرح به همۀ آراء و نظریات مختلف پرداخته، و به آیات قرآن و احادیث نبوی، نهج‌البلاغه و اشعار عرب (نزدیک به هزار بیت) استشهاد کرده است. گفتنی است که این کتاب، دست‌مایۀ عبدالقادر بغدادی در نگارش کتاب بزرگ خزانة الادب بوده است که در واقع، شرح گسترده‌ای بر شواهد شعری استرابادی است (عمر، 7- 8). شرح الکافیه که به صورت کتاب درسی درآمده است، از دیرباز مورد ستایش ادیبان و نحویان بوده (سیوطی، 567؛ طاش‌کوپری‌زاده، 170-171؛ بغدادی، 3)، و میرسید شریف جرجانی در تعلیقاتی که بر این کتاب نوشته، کتاب و مؤلف آن‌ را سخت ستوده است (همو، 29-30). این کتاب بارها در شهرهای مختلف به چاپ رسیده است (فضلی،123-124؛ GAL, 367; GAL, S, 532). 
2. شرح الشافیه، که در صرف است و پس از شرح الکافیه به نگارش درآمده است (بغدادی، 29). این اثر نیز بارها چاپ شده است (GAL, S, 370; GAL, 535-536).آثاری دیگر نیز به او نسبت داده‌اند.

مآخذ

افندی‌، عبدالله، ریاض العلماء، به‌کوشش احمد حسینی، قم، 1401ق، ج 5؛ بغدادی، عبدالقادر، خزانة الادب، به‌کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، 1979م، ج 1؛ سیوطی، عبدالرحمان بن ابوبکر، بغیة الوعاة، به‌کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1384ق/ 1964م، ج 1؛ شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، 1365ش، ج 1؛ طاش‌کوپری‌زاده، احمد، مفتاح السعادة، بیروت، 1405ق/ 1985م، ج 1؛ عمر، یوسف حسن، مقدمه و تعلیقات بر شرح الرضی علی الکافیة محمد بن حسن استرابادی، به‌کوشش همو، بنغازی، 1395ق/ 1975م، ج 1؛ فضلی، عبدالهادی، فهرست الکتب النحویة المطبوعة، مکتبة المنار، اردن، بی‌تا؛ نیز:

GAL, vol. I; GAL, S, vol. I. 
مهران ارزنده (دبا)