استاندارد اویل، شرکت و تراست

استاندارد اویل، شرکت و تراستِ \ šerkat-o(va) t[e]rāst-e [e]stāndārd oyl \، شرکت و تراست نفتی آمریکایی. این تشکیلات گسترده در ایالات متحده از 1870 تا 1911م، امپراتوری صنعتی جان دِیویسِن راکِفِلِر و شریکانش را تشکیل می‌داد و همۀ جریان تولید، پالایش، فروش و حمل فراورده‌های نفتی را در آن کشور کم‌وبیش در دست داشت. 
راکفلر در1863م به همراه موریس کلارک و سَمیوئل اَندروز، پالایشگاهی در کلیوْلَند بر پا ساخت. او در 1865م سهم کلارک را خرید و 2 سال بعد، هنری فلَگلِر را در شرکت سهیم کرد. شرکت راکفلر، اندروز، و فلگلر تا 1870م بزرگ‌ترین پالایشگاههای کلیولند را در اختیار گرفت. این اموال و امکانات مربوط به آنها در 1870م به مالکیت شرکت استاندارد اویل درآمد که در اُهایو به ثبت رسید. این شرکت در 1880م با حذف رقیبان، ادغام کردن شرکتهای دیگر در خود، و استفاده از تخفیفهای خاص راه‌آهن، پالایش 90 تا 95٪ همۀ نفتی را که در ایالات متحده تولید می‌شد، در دست داشت. 
در 1882م استاندارد اویل و شرکتهای وابسته که به کار تولید، پالایش و فروش نفت اشتغال داشتند، در تراستِ استاندارد اویل جمع شدند. این عمل به موجب موافقت‌نامۀ تراستِ استاندارد اویل صورت گرفت که به امضای 9 تن از اعضای هیئت امنا، از جمله راکفلر رسید. براساس این توافق‌نامه، تراست می‌توانست شرکتها را خریداری، ایجاد، منحل، ادغام یا تقسیم کند. هیئت امنا ادارۀ حدود 40 شرکت را در اختیار داشت که از آن میان، مالکیت 14 شرکت کلاً به اعضای آن تعلق داشت. این تراست شامل هزارتویی از ساختارهای حقوقی بود که درک و تحقیق دربارۀ شیوۀ کار آن را عملاً غیرممکن می‌ساخت. دادگاه عالی ایالت اهایو در 1892م حکم انحلال این تراست را صادر کرد، ولی تراست عملاً از دفتر مرکزی خود در شهر نیویورک به کار ادامه داد. در 1899م شرکت استاندارد اویل (نیوجرسی) در ایالت نیوجرسی به عنوان شرکت صاحب سهم به ثبت رسید و همۀ اموال و داراییهایی که در گذشته در تراست گرد آمده بود، به این شرکت منتقل شد. 
اگرچه یکپارچه شدن به افزایش چشمگیر تولید و توزیع فراورده‌های نفتی در آمریکا انجامید، منتقدان بسیاری معتقد بـودنـد تمرکز قدرت اقتصـادی، کـه نتیجۀ آن بـود، از حـد معقول گذشته بود. دولت ایالات متحده در 1906م با استناد به مفاد قانون ضد تراست، بر ضد شرکت استاندارد اویل(نیوجرسی) به دادگاه شکایت کرد و در 1911م دادگاه دستور داد که شرکت، بخش اعظم اموال خود را به فروش برساند. در 1911م، پس از انحلال امپراتوری استاندارد اویل، 8 شرکت عنوان «استاندارد اویل» را در نام خود حفظ کردند، ولی تا پایان سدۀ 20م، این نام به تاریخ پیوست. 
استاندارد اویل هستۀ اصلی بسیاری از شرکتهای نفتی را تشکیل داد که هنوز هم در آمریکا و در سراسر جهان فعال‌اند. پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم، از 1946م نفت به عنوان منبع اصلی انرژی جانشین زغال‌سنگ شد و شرکتهای نفتی هم رو به افزایش و گسترش نهادند. از میان شرکتهای بزرگی که از دل استاندارد اویل زاده شده‌اند، از اِکسان مُبیل،کُنُکو،شِورون، و آموکو می‌توان یاد کرد. بسیاری از شرکتهای کوچک‌تر هم شاخه‌های استاندارد اویل‌اند که در زمینه‌های گوناگون مربوط به صنعت نفت در سراسر جهان و به‌ویژه در ایالات متحده فعالیت دارند.

مآخذ

CE, 6th edition (under «oil industry»); EA, 2006 (under «Standard Oil Company»); EB, 2008.
بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه