اسپیک

 اِسپیک \ [e]spik\ ، جـان هَـنـینگ (1827- 1864/ 1244 -1281ق)، جهانگرد انگلیسی. او نخستین فرد اروپایی بود که به دریاچۀ ویکتوریا در آفریقای شرقی رسید و به درستی، آن را از سرچشمه‌های رود نیل تشخیص داد. 

اسپیک در انگلستان در خانواده‌ای ثروتمند زاده شد. در 1844م به خدمت ارتش بریتانیا در هند درآمد، در پنجاب خدمت کرد و در کوههای هیمالیا و تبت به سیر و سیاحت پرداخت. سپس برای کاوش به سوی آفریقا حرکت کرد. پیش از رسیدن به آنجا، در عدن با ریچارد فرانسیس بِرتِن، کاوشگر و زبان‌شناس انگلیسی، که قصد داشت سومالی‌لند را بپوید، آشنا شد. اسپیک به هیئت اکتشافی برتن پیوست، ولی به سبب زخمی شدن اسپیک در حملۀ سومالیاییها (آوریل، 1855)، سفر این هیئت ناتمام ماند. اسپیک پس از بهبودی، در جنگ کریمه (1853-1856م) برای بریتانیا جنگید. او در دسامبر 1856 بار دیگر در جزیرۀ زنگبار به برتن ملحق شد. هدف آنها یافتن دریاچۀ بزرگی بود که گفته می‌شد در قلب آفریقا جای دارد و سرچشمۀ رود نیل است. 
آن دو برای یافتن بهترین راه رسیدن به داخل آفریقا، مدت 6 ماه در ساحل شرقی این قاره جست‌و‌جو کردند و نخستین اروپاییانی بودند که به دریاچۀ تانگانیکا رسیدند (فوریۀ 1858). در سفر بازگشت، برتن بیمار شد. اسپیک او را ترک گفت و به تنهایی به سوی شمال رفت. او در 30 ژوئیه به دریاچۀ بزرگی رسید که نام ملکه ویکتوریا را بر آن نهاد. اسپیک این دریاچه را سرچشمۀ رود نیل شناخت، اما برتن نظر او را رد کرد و از این رو، میان آن دو اختلافی پدید آمد که هیچ‌گاه حل نشد. بسیاری از صاحب‌نظران در انگلستان در این‌باره بحثها کردند، با این همه، انجمن جغرافیایی سلطنتی که هزینۀ این سفر اکتشافی را پرداخته بود، اسپیک را به سبب دلاوریهایش گرامی داشت. 
در سفر اکتشافی دوم اسپیک در آفریقای شرقی (1860م)، او و جِیمز گرانت، افسران ارتش بریتانیا، بخشی از دریاچۀ ویکتوریا را نقشه‌برداری کردند. آنان غرب دریاچه را پوییدند و از پادشاهی بوگاندا دیدار کردند. در 28 ژوئیه 1862، اسپیک بی‌همراهی گرنت، خروجی رود نیل از این دریاچه را یافت و آن را به نام رئیس انجمن جغرافیایی سلطنتی، آبشار ریپِن نامید. سپس او و گرانت کوشیدند مسیر رود نیل را دنبال کنند، اما به علت درگرفتن جنگهای قبیله‌ای، ناگزیر مسیر خود را تغییر دادند. آنان در فوریۀ 1863 به گُندوکُرو در جنوب سودان رسیدند و در آنجا به یکی دیگر از کاوشگران رود نیل، سَمیوئِل بِیکِر برخوردند و او را از وجود دریاچۀ دیگری که گفته می‌شد در غرب دریاچۀ ویکتوریا واقع است آگاه کردند. این خبر به بیکر و همراهان او کمک کرد تا یکی دیگر از سرچشمه‌های رود نیل، یعنی دریاچۀ آلبرت را بیابند. سپس اسپیک و گرانت مسیر نیل را تا خرطوم در سودان، و قاهره در مصر، پیمودند. 
از آنجا که اسپیک مسیر رود را از دریاچۀ ویکتوریا تا گندوکرو، به‌طور کامل نپیموده بود، در انگلستان بار دیگر دربارۀ ادعایش بر یافتن سرچشمۀ رود نیل ابراز تردید شد. روزی که قرار بود اسپیک با ریچارد برتن در این‌باره مناظره کند، هنگام شکار، به ضرب گلولۀ تفنگ خودش کشته شد. در ظاهر، این حادثه تصادفی بود، اما برخی بر این گمان بودند که اسپیک مرگ را به رویا‌رویی با برتن ترجیح داده است. شرح اکتشافهای اسپیک در 1863 و 1864م انتشار یافت. 

مآخذ

EA, 2006; EB, 2008; ME, 2008.
بخش جغرافیا