اسپنجروش

اِسپَنجَروش\ š\ espa(e)njaru، دیوی که کارش جلوگیری از بارش باران است. این نام با املاهای گوناگون، همچون‌ اسپن‌جروی، سِپن‌جغری، اسپنجغر و اسپنجروز نیز در متون زردشتی آمده است (آموزگار، 36). اسپنجروش در اوستا به شکل سپِنجَغریه (بارتولمه، 1619) آمده، و نام دیوی است که با آتشی به نام وازیشته \ vāzišta\ (وازِشت) نبرد می‌کند ( اوستا، وندیداد 19، بند 40).
دیو اسپنجروش یاور دیوی به نام اَپوش، و مظهر دیو طوفان است که به دست وازشت یا آذرخش نابود می‌شود و در نتیجه، باران شروع به باریدن می‌کند (بهزادی، 228-229؛ راشد محصل، 85). آتش وازشت در اثر گُرزِ تیشتَر، ایزد باران، شراره می‌کشد و اسپنجروش را نابود می‌کند (بهزادی، 254). هنگامی که تیشتر برای بارش باران به فعالیت درمی‌آید، در برابر خود اسپنجروش و اَپوش را می‌یابد؛ آتش وازشت گُرز خود را به حرکت درمی‌آورد و قطرات آب را در ابرهای آسمانی گرم می‌کند؛ اسپنجروش در اثر ضربۀ آن گرز، بانگ برمی‌دارد و می‌غرد، چنان‌که اکنون نیز در بارش باران، تندر و آذرخش پدید می‌آید (بندهش، 64).
در فرهنگ ایران پیش از اسلام، گویا باور بر این بوده است که شوری آب دریا بدان روست که دیو اَپوش با تیشتر، و اسپنجروش با آتش وازشت، بر سر بارش باران جنگیده‌اند و در نتیجه، تندر و آذرخش و بارانی شور پدید آمده است که آب آن به دریاها و اقیانوسها می‌ریزد (بندهش، 95).

مآخذ

آموزگار، ژاله، تاریخ اساطیری ایران، تهران، 1374ش؛ بندهش، ترجمۀ مهرداد بهـار، تهران، 1369ش؛ بهـزادی، رقیـه، یادداشتها بر بندهش هندی، ترجمه و به‌کوشش همو،تهران، 1368ش؛ راشد محصل، محمدتقی، یادداشتها بر گزیده‌های زادسپرم، ترجمۀ همو، تهران، 1366ش؛ نیز:

Avesta, ed. Geldner, vol. III; Bartholomae, AW.
یدالله منصوری