اسپانیای جدید

اِسپانیایِ جدید \ espāniyā-ye jadid\ ، یا اسپانیای نو، نـخسـتـیـن نایب‌السلطنه‌نشین از 4 نایب‌السلطنه‌نشینی که اسپانیا برای حکومت بر متصرفات خود در قارۀ آمریکا دایر کرد. این قلمرو که در 1535م تأسیس شد، ابتدا دربرگیرندۀ همۀ سرزمینهای زیر سلطۀ اسپانیا در شمال باریکۀ پاناما بود؛ اما بعدها این سرزمینها را نیز دربر گرفت: کالیفرنیای عُلیا و سُفلا (امروزه در مرکز و جنوب غربی ایالات متحده) و سرزمینی که در طول کرانه‌های خلیج مکزیک، به سوی شرق تا فلوریدا امتداد می‌یافت. حکومت بر متصرفات اسپانیا در دریای کارائیب نیز به نایب‌السلطنه‌نشین اسپانیای جدید واگذار شد. سپس در 1565م، جزایر فیلیپین، که به‌تازگی به تصرف اسپانیا درآمده بود، نیز زیر فرمان نایب‌السلطنۀ اسپانیای جدید قرار گرفت. به تدریج در قلمرو نایب‌السلطنه، چند فرمانداری کل پدید آمد: سانتو دُمینگو (1540م)، گواتمالا (1560م) و کوبا (1764م). مقر حکومت نایب‌السلطنه، شهر مکزیکو (مکزیکوسیتی) بود. 
اگرچه از نظر قانونی، نایب‌السلطنه مقام مافوق بود، اما به‌علت آزادی عمل چشمگیر فرمانداران و دادگاههای عالی سلطنتی در بسیاری از نواحی تابع، قدرت او در عمل محدود به نواحی مرکزی و جنوبی مکزیک می‌شد. در محدودۀ این قلمرو، نایب‌السلطنه‌ها توانستند گروههای بومیان را به دین مسیحی درآورند، مجموعه‌ای از نهادهای آموزشی را پدید آورند و اقتصادی متکی بر استخراج معدن و مزرعه‌داری را گسترش دهند. طبق برآوردها، در طول نخستین سدۀ فرمانروایی اسپانیاییها، جمعیت بومیان سرخ‌پوست اسپانیای جدید درنتیجۀ بدرفتاری حاکمان، بیماری و گسسته شدن فرهنگشان، از 25 میلیون به یک میلیون تن کاهش یافت.
نخستین نایب‌السلطنۀ اسپانیای جدید آنتونیو دِ مِندوثا بود که از 1535 تا 1549م حکومت کرد، سپس نایب‌السلطنۀ پرو شد، و یک سال بعد در همان‌جا درگذشت. 
نیابت سلطنت اسپانیای جدید پس از یک دورۀ افول در اواخر سدۀ 17 و اوایل سدۀ 18م، شامل جدا شدن لوئیزیانا و پیوستن آن به فرانسه (1800م)، و به دنبال آن، پیوستن فلوریدای غربی و فلوریدا به ایالت متحدۀ آمریکا (1810-1819م)، تجدید حیات یافت و موفق به مهار نخستین تلاشها برای استقلال مکزیک به رهبری میگِل ایدالگو و خوسه ماریا مُرِلُس شد؛ ولی در 1821م در برابر ائتلافی که به رهبری آگوستین دِ ایتوربیده ــ رهبر استقلال‌طلب و سپس، امپراتور مکزیک ــ پدید آمد، تسلیم شد و از میان رفت. آمریکای مرکزی که در زمان حکومت نایب‌السلطنه، جزو فرمانداری کل گواتمالا بود، به کشور تازه‌استقلال‌یافتۀ مکزیک منضم شد، اما پس از فروپاشی امپراتوری ایتوربیده در 1823م، راه استقلال را پیمود. 

مآخذ

EB, 2008 (under «New Spain, Viceroyalty of», «capitan general»); MEL (under «Neuspanien»). 
بخش جغرافیا