اسپرانسکی، میخائیل میخائیلویچ

اِسپِرانسکی \ [e]sperānski\ ، میخائیل میخائیلِویچ، گراف (کُنت) (1772- 1839م/ 1186-1255ق)، سیاستمدار روس. او از 1808 تا 1812م دستیار و مشاور قدرتمند آلکساندر اول، تزار روسیه بود و اصلاحات مهم و گسترده‌ای در این کشور انجام داد. 
اسپرانسکی فرزند کشیش روستایی در منطقۀ ولادیمیر در مرکز روسیه بود. او در 12 سالگی به مدرسۀ علوم دینی در استان زادگاهش فرستاده شد و چون نام خانوادگی نداشت، نام اسپرانسکی را برگزید که برگرفته از واژۀ لاتینِ اِسپِرو به معنای امید بود. چون کشیش‌زاده بود، به هزینۀ دولت به مدرسۀ علوم دینی سن‌پترزبورگ فرستاده شد. او خیلی زود توانایی‌اش را در تحلیل مسائل و بیان روشن آنها نشان داد و در همان مدرسه به تدریس پرداخت. سپس شاهزاده کوراکین او را به‌عنوان منشی خود برگزید. اسپرانسکی نزد او با اندیشه‌های عصر روشنگری فرانسه و فلسفۀ امانوئل کانت آشنا شد.
با به تخت نشستن تزار پاوِل یکم (1796م)، شاهزاده کوراکین به مقامهای بالای حکومتی رسید و اسپرانسکی نیز به‌سرعت در دیوانسالاری روسیه پیشرفت کرد. او در 1798م، زمانی که تنها 26 سال داشت، به مرتبه‌ای رسیده بود که می‌توانست مشاغلی را که تنها اشراف به آنها دسترسی داشتند، به عهده گیرد. او در همان سال با دختری انگلیسی، که همراه مادرش به روسیه آمده بود، آشنا شد و ازدواج کرد. سال بعد صاحب یک دختر شد ولی همسرش چند ماه بعد، بر اثر ابتلا به بیماری سِل درگذشت. اسپرانسکی دیگر هیچ‌گاه ازدواج نکرد.
در 1807م اسپرانسکی دستیار و منشی جانشین پاول، تزار آلکساندر یکم شد. او در 1808م در دیدار آلکساندر با ناپلئون در اِرفورت، همراه تزار بود و ناپلئون او را «تنها ذهن روشن در روسیه» خواند. اسپرانسکی در 1809م طرح قانون اساسی تازه‌ای را به تزار پیشنهاد کرد که در آن زمان، بسیار مترقی بود. برپایۀ این طرح، جامعه به سه طبقه با حقوق مدنی و سیاسی مشخصی تقسیم می‌شد و دو مجلس منتخب مردم، به نام دوما، و یک شورای دولتی انتصابی نیز تشکیل می‌شد. شورای دولتی در 1810م پدید آمد ولی طرح دوما روی کاغذ ماند. 
اسپرانسکی در سالهای 1807 تا 1812م که اعتماد تزار را داشت، دارای قدرت فراوانی بود و اصلاحات اداری و مالی بسیاری انجام داد و قدرت اشراف را محدود کرد. شخصیت منزوی و نشست و برخاست با افراد فرودست، او را در دربار بی‌پشتیبان گذاشت و اشراف که افکارش را «ژاکوبن»‌وار، یعنی بی‌اندازه آزادی‌خواهانه می‌دانستند، به مخالفت با او برخاستند و چندان کوشیدند که در 1812م به سیبری تبعید شد. 
اسپرانسکی دو سال بعد بخشوده شد و در 1816م فرماندار ناحیه‌ای دورافتاده در سیبری گشت. در 1819م فرماندار کل سیبری شد و تا 1821م در این سمت بود. او در زمان تزار نیکُلای یکم، جانشین آلکساندر، مأمور چاپ «مجموعۀ قوانین امپراتوری روسیه» شد و این کار را از 1826 تا 1833م به انجام رسانید. در 1839م عنوان گراف (کُنت) گرفت و چند هفته بعد در سن پترزبورگ درگذشت.

مآخذ

CE, 6th edition; EA, 2006; EB, 2008; GLE.
بخش تاریخ