ازملک

اَزْمَلَک [azmalak]، گـیـاهـی بـا نـام علمـی اسمـیلاکْس اِکسکِلْسا، از تیرۀ مارچوبه، با نامهای مختلف ازملکی، ملک و والی‌گیلی که در منطقۀ وسیعی از جنگلهای شمال ایران و به‌ویژه در جنگلهای متروک می‌روید. ازملک گیاهی است پایا، بالارونده، خاردار و بی‌کرک. برگهای آن متناوب، در قسمتهای وسط و پایین قلب‌شکل و نوک‌نیز منتهی به دُمبرگ، و در ناحیۀ فوقانی ساقه‌دراز و بیضی شکل‌اند. در هر دو نوع برگ 5 تا 7 رگبرگ شفاف دیده می‌شود. در روی انشعابات ساقه و از کنار دمبرگها، دو پیچک باریک و پیچیده به هم خارج می‌شوند. گلها در دسته‌های 8 تا 12تایی به شکل چتر ساده در محور ساقه می‌رویند. میوۀ ازملک به اندازۀ آلبالو و به رنگ قرمز همراه با یک تا 3 دانه است.

ریشۀ این گیاه که مصرف دارویی دارد، به ریشۀ سالسِپارِی (سارساپاریلا) معروف است. این ریشه دارای سطحی ناهموار و موج‌دار، همراه با شیارهای طولی زیاد، به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای یا خاکستری مایل به زرد و بدون بو ست. در ایران این ریشه را «ریشۀ عشبه» می‌گویند. به نظر می‌ر‌سد که عشبه گونۀ دیگری از گیاه ازملک باشد.
گونۀ ایرانیکا که در شنزارهای روان اطراف کاشان و اراک می‌روید، درختچه‌ای به ارتفاع یک متر، با شاخه‌های متعدد، سبزرنگ، باریک، موج‌دار و با کرکهای انبوه است. شاخه‌های آن در سال بعد تغییر رنگ می‌دهند و به رنگ سفید مایل به قهوه‌ای روشن درمی‌آیند و سپس کرکهای خود را نیز از دست می‌دهند. برگهای ازملک دُم گاوی همراه با کرکهای بلند ابریشمی کبود رنگ، و هر یک دارای یک برگچه است. برگ این گیاه معمولاً بیضی، گاهی پهن یا گرد تخم مرغی است. ازملک در حدود 350 گونه دارد.    

علی رضایی‌نژاد