ارفئوس

اُرْفِئوس [orfeʾūs]، قهرمـان افسـانـه‌ای یـونـان بـاستان، دارای مهارتهای فوق بشری در موسیقی. او سرنمونۀ حرکتی مذهبی بر اساس نوشته‌های مقدسی شد که گفته‌اند از آن خود او بوده است. 
بنا بر بعضی روایات، ارفئوس پسر یکی از موزها، و در روایات دیگر فرزند آپولون بود. در بعضی افسانه‌ها آپولون نخستین چنگ ارفئوس را به وی داد. آواز و نوازندگی او چنان زیبا بود که جانوران و حتى درختان و سنگها نیز گرداگرد او به رقص درمی‌آمدند. 
چون همسر ارفئوس، به نام اِئورودیکه (اِئورودیخه) بر اثر مارگزیدگی درگذشت و اندوه بر ارفئوس چیره شد، وی خطر کرد و به دیار مردگان رفت تا شاید بتواند ائورودیکه را به زندگی باز گرداند. موسیقی و اندوه ارفئوس، هادِس فرمانروای عالم اموات را چنان متأثر ساخت که به او اجازه داد ائوردیکه را به جهان زندگی و روشنایی بازگرداند، لکن هادس برای خروج آن دو از سرزمین مرگ شرط کرد که به هنگام خروج باز پس ننگرند. آن دو به سوی روزنۀ جهان زندگان صعود کردند. ارفئوس با دیدن دوبارۀ آفتاب سر برگرداند تا در شادمانی خویش با ائورودیکه شریک شود، ولی همان دم ائورودیکه ناپدید شد. 
روایتهای گوناگونی در خصوص سبب و نحوۀ مرگ ارفئوس وجود دارد. بنا بر قدیم‌ترین روایت شناخته‌شده که از آنِ آیْسخولُس (اِشیل) تراژدی‌‌نویس نامدار آتنی است، گروهی از مایْنادها یا زنانی افسانه‌ای که در جشنهای دیونوسوس (خدای باروری و شراب) پایکوبیهای جنون‌زده می‌کردند، به تحریک او و به این دلیل کـه ارفئوس خدایی رقیب یعنی آپولون را می‌پرستید، او را تکه‌تکه کردند. جریان آب سر او را ــ که هنوز آواز بر لبانش جاری بود ــ همراه با چنگ وی به جزیرۀ لِسْبُس برد و معبد ارفئوس در همان مکان برپا گردید. سر ارفئوس در آنجا به پیشگویی ادامه داد تا معبدش از معبد آپولون در دِلْفی مشهورتر شد. آن‌گاه بود که آپولون خود فرمان داد تا معبد ارفئوس بسته شود. موزها پاره‌های تن ارفئوس را گرد آوردند و به خاک سپردند و چنگش را نیز چون صورتی فلکی در آسمان نهادند. 
تصور می‌شود که سرانجام، آیینی سری بر اساس تعلیمات و ترانه‌های ارفئوس در یونان باستان پا گرفته باشد. بیشتر محققان بر این عقیده‌اند که دست‌کم یک جنبش ارفئـوسی پیش از سدۀ 5 ق‌م وجود داشته است که کاهنان آن به نقاط مختلف سفر می‌کرده‌اند و بر اساس مجموعـه‌ای از افسانه‌ها و اصول عقاید ــ کـه گفتـه می‌شـد: خود ارفئـوس بنیاد نهاده است ــ مردم را آموزش می‌داده، و به سلک خود درمی‌آورده‌اند.     (131)