ارغنون آبی

اَرْغَنونِ آبی [arqanūn-e ābī]، نخستین ارغنون (اُرگ) مکانیکیِ شناخته شده. این دستگاه در سدۀ 3ق‌م توسط کتِسیبیوس از اهالی اسکندریه ابداع شد؛ وی تلاشهایی را که تا آن زمان برای دمیدن مکانیکی هوا به مجموعۀ بزرگی از لوله‌های صوتی (نایها) صورت گرفته بود، به سرانجام رساند. لوله‌های این دستگاه بر بالای محفظۀ بادی قرار داشتند که به مخزن مخروطی یا قیفی تولید باد متصل بود. هوای این مخزن توسط یک یا دو تلمبه تأمین می‌شد. برای یکنواخت بودن صدای هر یک از لوله‌ها، محفظۀ باد به فشار هوای ثابت نیاز داشت. بخش پایینی و بازِ مخزن مخروطی در ظرف آب جداگانه‌ای که تا نیمه پر از آب بود، قرار داشت. هنگامی که فشار هوا در مخروط کم می‌شد، سطح آبِ درون مخزن بالا می‌رفت، هوا را فشرده‌تر می‌ساخت و دوباره فشار هوا را به حالت قبل باز می‌گرداند. نوازنده شستیها، یا در برخی از سازها، کلیدهایی کشویی را به کار می‌برد که اجازه می‌دادند هوا به داخل لوله‌ها راه یابد.
از ارغنون آبی در جشنهای عمومی در فضاهای باز استفاده می‌شد و صدای آن بلند و نافذ بود. نواختن ارغنون آبی در غرب، در سدۀ 5 م رو به ‌افول نهاد، اما نویسندگان مسلمان سدۀ 9م مطالبی دربارۀ این ساز نوشته‌اند.    (166)