آرسینوئه

آرْسینوئه [ārsīno’e]، نام 4 تن از ملکه‌های سلسلۀ بطلمیوسی مصر که به ترتیب تاریخی معرفی می‌شوند:

آرسینوئۀ اول (اش‍ اوایل سدۀ 3 ق‌م)

ملکۀ مصر، دختر لوسیماخوس، شاه تراکیه، و نخستین همسر بطلمیوس دوم، فیلادِلفوس. با اینکه او برای بطلمیوس3 فرزند، ازجمله جانشینش را به دنیا آورد، نتوانست مانع از آن شود که بطلمیوس او را کنار گذارد و با خواهر خویش، آرسینوئۀ دوم ازدواج کند.
آرسینوئۀ اول در حدود سال 282ق‌م با بطلمیوس ازدواج کرد و این کار به‌صورت بخشی‌از اتحاد میان تراکیه و مصر در برابر سلوکوس اول، نیکاتُر، پادشاه سوریه بود. 3 سال بعد خواهر جاه‌طلب فیلادلفوس به مصر رفت و احتمالاً به تحریک او، آرسینوئه به توطئۀ قتل بطلمیوس متهم شد. آرسینوئه را به کُپتُس (قِفط)، شهری درمصر علیا و نزدیک وادی حَمامات تبعید کردند و رقیبش همسر بطلمیوس و صاحب فرزندان او شد. آرسینوئه در کپتس به زندگی خود ادامه داد؛ در آنجا کتیبه‌ای که به نام وی اشاره دارد، یافت شده است، با اینکه در این کتیبه از او به‌عنوان همسر شاه یاد شده، ولی نام او در «قاب سلطنتی»، آن‌گونه که در مورد ملکه‌ها مرسوم بوده، نیامده است.

آرسینوئۀ دوم (ح316-270ق‌م)

دختر بِرِنیس و بطلمیوس اول، ملقب به سُتِر، مؤسس سلسلۀ بطلمیوسی مصر. آرسینوئه در مقام ملکۀ تراکیه و سپس همسر برادرش، بطلمیوس دوم، فیلادلفوس، شاه مصر، از هر دو شوهر خود برای تقویت موقعیت خویش بی‌رحمانه سوءاستفاده کرد و سرانجام قدرت زیادی در هر دو کشور به هم رساند.
در 300ق‌م آرسینوئه با لوسیماخوس، شاه تراکیه ازدواج کرد که او نام شهر افسوس را به نام وی تغییر داد و 3 شهر در کرانۀ دریای‌سیاه و همچنین کاسانْدِرئا، شهری درشمال یونان را به وی بخشید. او به منظور تأمین سلطنت تراکیه برای پسر بزرگ خود، آگاثُکْلِس،ولیعهد و پسر شاه از ازدواج پیشینش را متهم‌به توطئه برای قتل پدر کرد. هنگامی که شاه پیر و بددل به قتل وی فرمان داد، حاکم پِرگامون و متحد آگاثکلس در آسیای صغیر، از سلوکوس‌اول، ملقب به نیکاتر، فرمانروای سلوکی کمک خواست و میان تراکیه و دولت سلوکی جنگ درگرفت. پس از مرگ لوسیماخوس در جنگ (281ق‌م)، آرسینوئه به کاساندرئا گریخت. بطلمیوس کِراونُس، پس‌از کشتن سلوکوس، خواهر ناتنی خود آرسینوئه را با فریبکاری به‌عقد ازدواج‌خود درآورد، اما همین‌که وارد کاساندرئا شد، هر دو پسر کوچک‌تر او را کشت؛ آرسینوئه گریخت و سرانجام خود را به اسکندریه رساند (ح 279ق‌م).
اندکی پس از ورود آرسینوئه به مصر، احتمالاً به تحریک او نخستین همسر بطلمیوس دوم به توطئۀ قتل شاه متهم، و تبعید شد. سپس آرسینوئه با برادر خود ازدواج کرد (ح 277ق‌م)؛ چنین ازدواجی در مصر مرسوم، ولی از نظر یونانیان رسوایی بود. از آن پس، لقب فیلادِلْفُی(برادر دوستان)به نام بطلمیوس و آرسینوئه ضمیمه شد. نفوذ آرسینوئه در حکومت مصر به سرعت فزونی گرفت. او در پیروزی بطلمیوس در نخستین جنگ سوریه (274-271ق‌م) که میان مصر و قلمرو سلوکیان پیش آمد، سهیم بود.
آرسینوئه در همۀ عنوانهای بطلمیوس سهیم شد، تصویر او هم به تنهایی، هم در کنار شوهرش بر سکه‌ها نقش گردید و برای خود عنوان سلطنتی پیدا کرد. شهرهایی در یونان به نام او خوانده شد و در جاهای زیادی در یونان و مصر مکانهایی به وی پیشکش شد.
بنا بر عرف مصریان که فرمانروای زنده را در شمار خدایان می‌دانستند، احتمالاً آرسینوئه در طول زندگی خود مقام الوهیت یافت. پس از مرگش در270ق‌م، پرستش او در مکانهای متعددی مرسوم شد، ازجمله در اسکندریه، پایتخت بطلمیوسیان که معبد بزرگی به نام آرسینوئِیون به وی اختصاص داده شد. در اواخر سلطنت بطلمیوس دوم، ایالت فَیّوم در جنوب غربی قاهره که شاه در آن زمینهای زیادی را احیا کرده بود، به افتخار وی ایالت آرسینوئه نامیده شد.

آرسینوئۀ سوم (ح 235- ح 204ق‌م)

دختر ملکه برنیس دوم و بطلمیوس‌سوم، ملقب به اِئوئِرگِتِس، فرمانروای مصر، و همسر و خواهر بطلمیوس چهارم، معروف به فیلوپاتُر. این ملکۀ محبوب که قادر به جلوگیری از انحطاط دولت بطلمیوسی تحت سلطنت شوهر هرزه‌اش نبود، سرانجام به دست وزیران شاه کشته شد.
آرسینوئه در 217ق‌م، در رَفَح فلسطین به برادرش پیوست تا سپاهیان مصر را پیش از عملیات پیروزمندانه‌شان در برابر سپاه سلوکیان برانگیزد. او با بطلمیوس ازدواج کرد که حاصل آن بطلمیوس پنجم، ملقب به اِپیفانِس بود. از آن پس او را در قصر منزوی کردند، در حالی که دوستان زن و مرد هرزۀ بطلمیوس موجب تباهی شاه و حکومت شدند. با اینکه ظاهراً آرسینوئه از وضع نابهنجار دربار ناراضی بود، ولی کاری هم از دستش برنمی‌آمد. بطلمیوس چهارم در 205ق‌م درگذشت و وزیرانش از ترس انتقامِ آرسینوئه، تقریباً یک سال بعد او را کشتند؛ ولی تا وقتی بطلمیوس خردسال بر تخت نشست، مرگ شاه و ملکه اعلام نشد. خبر کشته شدن آرسینوئه که از محبوبیتی برخوردار بود، شورشهایی را برانگیخت.

آرسینوئۀ چهارم (ح63-41ق‌م)

کوچک‌ترین دختر بطلمیوس دوازدهم، ملقب به آولِتِس،شاه‌مقدونی مصر، و خواهر کلئوپاترای هفتم و بطلمیوس سیزدهم و چهاردهم. آرسینوئه طی جنگ اسکندریه، درصدد رهبری نیروهای محلی برضد کلئوپاترا برآمد که با یولیوس سزار متحد شده بود.
سزار به محض پیاده شدن در اسکندریه در 48ق‌م، اعضای خاندان سلطنتی بطلمیوسیان را توقیف‌کرد، ولی‌آرسینوئه با کمک مربی‌اش،گانومِدِس گریخت و به ارتش مصر تحت رهبری آخیلاس پیوست. در پی کشمکش میان گانومدس و آخیلاس، آرسینوئه فرمان کشتن فرمانده مصری را صادر کرد. گانومدس نیروهای رومی را سخت در تنگنا قرار داد و برای مبادلۀ آرسینوئه با بطلمیوس سیزدهم، با سزار به مذاکره پرداخت؛ ولی سپاه روم تقویت شد و توانست مصریان را شکست دهد و آرسینوئه به رم فرستاده شد تا ناظر آیین پیروزی سزار باشد. او پس‌از این خفت در معبد آرتِمیس در اِفِسوس آسیای صغیر عزلت گزید، چون از خواهر جاه‌طلبش کلئوپاترا می‌ترسید. کلئوپاترا پس از جلب محبت مارکوس آنتونیوس، سردار رومی در 41ق‌م او را وا داشت تا آرسینوئه را بکشد.     (100)