ارتخشره

اَرْتَخْشَره [artaxšara]، یا اَرتُکسارِس، خواجه‌ای بسیار مقتدر از اهالی پافلاگونیا در دربار اردشیر اول و داریوش دوم هخامنشی (نک‍ : کتسیاس، 16). هینتس این نام را که در منابع یونانی به صورت «ارتکسارس» آمده، به صورت *رتخشره بازسازی کرده است(ص 211). پیش از هینتس، کونیگ(ص156) این نام را اَرتَخشاره آورده بود. مایرهُفر گمان می‌برد که این نام صورت تحبیبی نام رتَخْشَسه (اردشیر) باشد (ص 164). 
ارتخشره در 450ق‌م، در 20 سالگی، بَغَبیش (مگابوزُس) را که نسبت به شاه یاغی شده بود، دعوت به تمکین کرد. بغبیش دعوت ارتخشره را پذیرفت و شاه نیز از گناهان او درگذشت (کتسیاس، همانجا). اردشیر اول هخامنشی به هنگام تبعید بغبیش به نقطه‌ای در دریای سرخ (یا خلیج فارس، نک‍ : اُمستد، 344)، ارتخشره را نیز که اغلب جانبداری خود را نسبت به بغبیش به شاه اعلام کرده بود، شاید با مقام ساتراپی، به ارمنستان تبعید کرد (کتسیاس، کونیگ، امستد، همانجاها). 
پس از درگذشت اردشیر با آغاز مناقشه‌های درباری و ضعف روزافزون خاندان هخامنشی اُخُس پسراردشیر با کمک ارتخشره ــ که به‌ارمنستان‌تبعید شده بود ــ برادرش سوغدیانُس، مدعی دیگر سلطنت را کنار زد و در 13 فوریۀ 423ق‌م به نام داریوش دوم به حکومت رسید(کتسیاس، 19؛ امستد، 355). کمی بعد ارتخشره با مشاهدۀ ضعف داریوش در کشورداری برآن شد که خود فرمانروایی هخامنشی را دردست بگیرد و با اینکه مقطوع‌النسل بود، برای خود همسری برگزید و از او خواست تا برایش ریش و سبیل درست‌کند، اما وی نقشۀ او را فاش ساخت. پریساتیس (پریزاده) دختر اردشیر و همسر داریوش دوم دستور داد تا او را دستگیر کنند، اما او در این‌گیرودار درگذشت (همو، 363-364).

مآخذ

Hinz, W., Altiranisches Sprachgut der Nebenüberlieferungen, Wiesbaden, 1975 ; König , F. W ., «Arta šâra», Reallexikon der Assyriologie, ed. E. Ebeling and B. Meissner, Berlin/Leipzig, 1928, vol. I; Ktesias, Die Persika, tr. F. W. König, Graz, 1972; Mayrhofer, M., Onomastica Persepolitana, Wien, 1973; Olmstead, A. T., History of the Persian Empire, Chicago/London, 1970. 
پرویز رجبی