ارتباط

8. ارتباط مبتنی بر فناوریهای جدید

امروزه رشد فناوریهای ارتباطی چنان بر بافت ارتباط و رشد آگاهیهای فردی اثر گذاشته است که می‌توان از شکل تازه‌ای از ارتباط با عنوان ارتباط مبتنی بر فناوریهای نوین سخن گفت. کتابها، روزنامه‌ها، رادیوهای ترانزیستوری، ضبط صوتها، ویدئو، تلویزیون و سینما سهم عمده‌ای درتحولات‌تاریخی ایفا کرده‌اند و برخی‌از ابزارهای نوین مانند مجلات اواخر سدۀ 19 و اوایل سدۀ 20م، به جزئی از نیروی اجتماعی تبدیل شده‌اند. ابزارهای نوین و دوسویۀ الکترونیک در این سده (21م) چنان روند رو به رشدی در تولید و استفاده پیدا کرده‌اند که عصر کنونی، عصر ارتباطات و اطلاعات نام گرفته است (ساروخانی، پیش‌گفتار). از مهم‌ترین ویژگیهای این ابزارهای نوین می‌توان به دوسویگی و مشارکتی بودن آنها اشاره کرد که به‌ویژه از جنبۀ اقتصادی حایز اهمیت است و دست کم در مناطق رو به توسعۀ جهان، این وظیفۀ شکل‌دهندگان به سیاستهای ملی است که برنامه‌های انتقال از مرحلۀ ارتباطات یک‌سویۀ وسایل الکترونیک ارتباط جمعی را به‌سوی‌ارتباط دوسویه و شبکه‌ای در قالب جامعۀ اطلاعاتی(ه‍ م) تدارک ببینند. این انتقال از چنان تأثیرات عمیقی برخوردار است که بی‌تردید مبانی رفتارهای اجتماعی، حکومت و خصوصیات شهروندان را در این سده تغییر خواهد داد (شکرخواه، 9-10). 

شکل گرفتن علم ارتباط

ارتباطات پس از 1950م/ 1329ش در جهان غرب با اقبال مردم رو به رو شد و متخصصان برخی از حوزه‌های علمی از منظرهای مختلفی به این مفهوم نگریستند، اما پیشگامان علم نو پدید ارتباطات،در سالهای پس از جنگ جهانی دوم دیدگاههای خود را به گونه‌ای نظام یافته مطرح کردند و نشان دادند که ارتباطات موضوعی گسترده است و می‌تواند مبحث علم جدیدی باشد. البته این متخصصان ارسطو را نخستین کسی می‌دانند که با مدل 3 جزئی خود (گوینده، گفتار و مخاطب) به مفهوم ارتباط پرداخته است. نخستین الگوی ارتباطی به شیوۀ علمی را شَنن و ویور عرضه کردند. الگوی آنان که شباهت بسیاری به الگوی ارسطو داشت، از 5 عنصر منبع، فرستنده، علامت، گیرنده و مقصد تشکیل می‌شد. پس از آن الگوهای ارتباطی بسیاری با رویکردهای متفاوت شکل گرفت که یکی از مهم‌ترین آنها الگوی هرولد لسول است که در قالب جمله‌ای 5 قسمتی بیان می‌شود: چه کسی؟ چه می‌گوید؟ به چه کسی؟از چه راهی؟ و با چه تأثیری؟(رشیدپور،35- 38؛ محسنیان راد، 376-377). امروزه اغلب الگوها و نظریه‌های ارتباطی به مسائل مربوط به ارتباط جمعی و رسانه‌ها می‌پردازند. 
آموزش علم ارتباطات نخست با آموزش روزنامه‌نگاری که یکی از زیرشاخه‌های این علم است، در نیمۀ دوم سدۀ 16م آغاز شد. اکنون در بسیاری از کشورهای جهان، دانشکده‌ها و مدارس عالی گوناگونی برای آموزش زمینه‌های علمی مختلف ارتباطات دایر است. رشته‌های متعددی که در مؤسسات دانشگاهی دنیا تأسیس شده‌اند، هدفهای متنوعی‌را دنبال می‌کنند. بسیاری از این شاخه‌ها، در سطح کارشناسی، برای تربیت کارشناسان مورد نیاز مطبوعات و انتشارات، انواع عرصه‌های تبلیغات و نیز فیلم و سینما ایجاد شده‌اند. علوم ارتباطات به عنوان یکی از حوزه‌های مهم مطالعات اجتماعی در برخی از این شاخه‌ها برای بررسی و پژوهش در زمینۀ کاربردها و کاراییهای ارتباطات جمعی، ارتباطات میان فردی، ارتباطات کلامی، زبان‌شناسی، معناشناسی و نشانه‌شناسی و همچنین فناوریهای جدید ارتباطی کاربرد دارد (معتمدنژاد، 8-20).
نخستین تجربۀ آموزش ارتباطات در ایران به سال 1319ش، در زمینۀ روزنامه‌نگاری بازمی‌گردد. پس از آن تجربه‌های پراکندۀ دیگری در این حوزه به عمل آمد، که ازجمله می‌توان به برگذاری تنها یک دورۀ کارشناسی روزنامه‌نگاری در دانشگاه تهران (1344-1345ش) اشاره کرد. مؤسسۀ عالی مطبوعات و روابط عمومی، وابسته به مؤسسۀ کیهان، از 1346ش برای دوره‌های کارشناسی در رشته‌های نویسندگی و خبرنگاری، رادیو و تلویزیون، زبان و ترجمه، عکاسی و فیلم‌برداری، تبلیغات و روابط عمومی دانشجو پذیرفت، و نام آن از 1350ش به دانشکدۀ علوم ارتباطات اجتماعی تغییر یافت و تا 1359ش به فعالیت خود ادامه داد. پس از تشکیل دانشگاه علامه طباطبایی در 1364ش، رشتۀ ارتباطات به عنوان یکی از گرایشهای علوم اجتماعی در این دانشگاه دایر شد، و در1368ش با دو گرایش روزنامه‌نگاری و روابط عمومی در درون آن شکل گرفت («نگاهی به...»، 8-13) و به این ترتیب، رشتۀ ارتباطات در ایران جان تازه‌ای یافت. همچنین تأسیس دوره‌های کارشناسی ارشد (1369ش) و دکتری علوم ارتباطات (1375ش) در دانشکدۀ علوم اجتماعی همان دانشگاه، به گسترش فعالیت و ایجاد دانشکدۀ مستقل علوم ارتباطات با 3 رشتۀ روزنامه‌نگاری، روابط عمومی و فناوری اطلاعات در 1383ش انجامید (معتمدنژاد، 2، 10-11). علوم ارتباطات اکنون در دانشگاه تهران، دانشکدۀ خبر (تأسیس: 1376ش)، دانشکدۀ صدا و سیما و دانشگاه آزاد‌ اسلامی تدریس می‌شود. نخستین کوشش مهم ملی در جهت توسعه و پیشرفت پژوهشهای ارتباطی، با ایجاد پژوهشکدۀ علوم ارتباطی و توسعۀ ایران در 1355ش تحقق یافت. سازمان برنامه و بودجه و سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران در تأسیس این پژوهشکده همکاری داشتند (همو، 2، 24). نهادهای دیگر این حوزه اینهاست: 1. مرکز پژوهشهای ارتباطات (تأسیس: 1375ش) که براساس توافقی میان دانشگاه علامه طباطبایی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شکل گرفت. این مرکز دربارۀ ضرورتها، عوامل توسعۀ ارتباطات و آثار و نتایج اجتماعی و فرهنگی برآمده از آنها، با تأکید بر ارتباطات راه دور و ارتباطات مراسله‌ای مطالعه و تحقیق می‌کند («ایران و...»، 1-3)؛ 2. انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه تهران (تأسیس: 1383ش) («انجمن ایرانی...»، npn.‌). با روند رشد و گسترش شتابناک علم ارتباطات در جهان و ایران، و ابداع و کاربرد ابزارهای پیشرفتۀ ارتباطی با بردهای بسیار گسترده پیش‌بینی می‌شود که نهادهای بسیار دیگری در این زمینه در سالهایی نه‌چندان دور در ایران تأسیس و فعال شوند. 

مآخذ

آذرنگ، عبدالحسین، اطلاعات و ارتباطات، تهران، 1370ش؛ اسدی، علی، افکار عمومی و ارتباطات، تهران، 1371ش؛ «امتحان درس» (نک‍ : مل‍ ، علوم ارتباطات ایران)؛ «انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات در دانشگاه تهران تأسیس شد» (نک‍ : مل‍ ، خبرگزاری مهر)؛ حفاظی، محمد، «تحول ارتباطات از تکلم تا ماهواره»، فصلنامۀ رسانه، تهران، 1369ش، س 1، شم‍ 2؛ ذکاوتی قراگزلو، علی، مقدمه بر ارتباط کلامی (نک‍ : هم‍ ، میلر)؛ رشیدپور، ابراهیم، ارتباط جمعی و رشد ملی، تهران، 1348ش؛ ساروخانی، باقر، اندیشه‌های بنیادین علم ارتباطات، تهران، 1383ش؛ شکرخواه، یونس، تکنولوژی‌های ارتباطی و جامعه اطلاعاتی، تهران، 1379ش؛ فرهنگی، علی‌اکبر، ارتباطات انسانی، تهران، 1374ش؛ گیل، دیوید و بریجت ادمز، الفبای ارتباطات، ترجمۀ رامین کریمیان و دیگران، تهران، 1384ش؛ لیتل جان، استیفن، نظریه‌های ارتباطات، ترجمۀ مرتضى نوربخش و اکبر میرحسینی، تهران، 1384ش؛ محسنیان راد، مهدی، ارتباط‌شناسی، تهران، 1369ش؛ «مرکز پژوهش» (نک‍ : مل‍ ‌، ایران و جامعۀ اطلاعاتی)؛ مک کوایل، دنیس، درآمدی بر نظریۀ ارتباطات جمعی، ترجمۀ پرویز اجلالی، تهران، 1382ش؛ معتمدنژاد، کاظم، وسایل ارتباط جمعی، تهران، 1355ش؛ میلر، جرالد ر.، ارتباط کلامی، ترجمۀ علی ذکاوتی قراگزلو، تهران، 1368ش؛ «نگاهی به آموزش روزنامه‌نگاری در ایران»، فصلنامۀ رسانه، تهران، 1369ش س 2، شم‍ 2؛ نیز: 

«Communication», Encarta, Encarta Reference Library, 2005; «Definition of a Small Group», www.abacon.com/commstudies/groups/ definition.html; Iran and Information Society, Iranwsis.org/default.asp? C=Ct&r =CR; mehrnews, www.mehrnews.com/fa/News Detail.aspx? News ID=124392; Olūm-e ertebātāt-e Iran, www.journalist.ir/html/ modules.php? name=News&file = print&sid = 411; «Public Speaking», Wikipedia,/ en.wikipedia.org/ wiki/public-speaking; «Sender Encodes», www.ollie. dcccd.edu/mgmt1374/ book_contents/3organizing/commun/ communic. htm; «Use Communication Strategically to improve health», www.healthypeople.gov/ document/ HTML/ Volume 1/11 Health Com. html.
حمیده جمالی