پورتونوو

پورْتونوو، پایتخت‌ كشور افریقایی‌ بنین‌ (ه‍ م‌). در سدۀ 11ق‌ / 17م‌ پرتغالیها در نزدیكی‌ شهری‌ به‌ نام‌ پورتو، در جنوب‌ شرقی‌ بنین‌ امروزی‌ كه‌ محل‌ استقرار آنان‌ بود، پایگاهی‌ تجارتی‌ احداث‌ كردند كه‌ برای‌ تمایز آن‌ از شهر پورتو، آن‌ را پورتونوو خواندند (كرنون‌،II / 293 ؛ وایكیپدیا).
پورتونوو با 176‘234تن‌ جمعیت‌ (1383ش‌ / 2005م‌) دومین‌ شهر بزرگ‌ بنین‌ به‌ شمار می‌آید. این‌ شهر در جنوب‌ شرقی‌ بنین‌، در كنار مردابی‌ به‌ همین‌ نام‌ كه‌ از خلیج‌ گینه‌ منشعب‌ می‌گردد، در فاصلۀ 13كیلومتری‌ از اقیانوس‌ اطلس‌ جای‌ دارد (همانجا؛ «فرهنگ‌...»؛ «به‌ پورتونوو...»). اوامه‌ بزرگ‌ترین رودخانۀ بنین‌ با 406 كمـ درازا ــ كه‌ حدود نیمی‌ از آن‌ قابل‌ كشتی‌رانی‌ است‌ ــ در نزدیكی‌ این‌ شهر به‌ مرداب‌ می‌ریزد (بریتانیكا، میكرو، II / 102). این‌ شهر به‌ وسیلۀ جاده‌ و راه‌آهن‌ به‌ كوتونو، و با راه‌ زمینی به‌ لاگوس‌، پایتخت‌ نیجریه‌ متصل‌ است‌ (همان‌، VIII / 141).
پورتونوو مركز بازرگانی‌ منطقه‌ای‌ كشاورزی‌ است‌ كه‌ عمده‌ترین‌ محصول‌ آن‌ روغن‌ نخل‌، پنبه‌ و كاپك‌ (الیاف‌ درخت‌ ابریشم‌) است‌. كشت‌ نخل‌ نیز كه‌ محصول‌ آن‌ از مهم‌ترین‌ منابع‌ درآمد این‌ شهر و كشور بنین‌ به‌ شمار می‌آید، و در نیمۀ سدۀ 19م‌ كه‌ برده‌داری‌ ممنوع‌ گردید، از طریق‌ به‌ كارگرفتن‌ نیروی‌ كار بردگان‌ آزاد شده‌ توسط فرمانروایان‌ پورتونوو گسترش‌ یافت‌ (گراو، 126؛ وایكیپدیا). بیشتر اهالی‌ پورتونوو را مردمانی‌ از تیرۀ ناگو، یكی‌ از شاخه‌های‌ نژاد یوروبا تشكیل‌ می‌دهند (كرنون‌، II / 292).
دربارۀ پیشینۀ شهر پورتونوو گفته‌ شده‌ است‌، بر اثر نزاعی‌ كه‌ میان 3 برادر مدعی سلطنت‌ بر این‌ سرزمین‌ در 1034ق‌ / 1625م‌ درگرفت‌، هریك از آنها بر بخشی تسلط یافتند، و برادر كوچك‌تر سلطان‌نشینی‌ كوچك‌ بنیاد نهاد كه‌ اندك‌ زمانی‌ پس‌ از آن‌، چنان‌ كه‌ گفته‌ شد، پرتغالیها با احداث‌ پایگاهی‌ تجارتی‌ در آنجا، آن‌ را پورتونوو خواندند. در سدۀ 17م‌ پورتونوو یكی‌ از مراكز تجارت‌ برده‌، و گسیل‌ آنها به‌ آمریكا به‌ شمار می‌رفت («بنین‌»، تاریخ‌؛ كلمبیا).
در سدۀ 12ق‌ / 18م‌ پورتونوو همچنان‌ از مراكز فعال‌ تجارت‌ برده‌ در غرب‌ افریقا بود و دولت‌ داهومی‌ برای‌ بهره‌برداری‌ بیشتر از منافع‌ تجارت‌ برده‌ می‌كوشید تا این‌ سلطان‌نشین‌ كوچك‌ را بر قلمرو خود بیفزاید؛ اما این امر با مقاومت فرمانروایان‌ پورتونوو روبه‌رو شد، و آنان‌ سرانجام‌ توانستند استقلال‌ خود را در برابر سلطه‌جوییهای‌ داهومی‌ حفظ كنند (فیج‌، 282,280؛ اُلیور، 37؛ كرنون‌، II / 293).

ورود اسلام‌ به‌ پورتونوو زودتر از دیگر نقاط افریقای‌ غربی‌ تحقق‌ یافت‌. این‌ شهر محل‌ تجمع‌ مسلمانان‌ افریقایی‌ و مسلمانان‌ مهاجری‌ بود كه‌ از آمریكای‌ جنوبی‌ به‌ آنجا می‌آمدند. پیشینۀ حضور بازرگانان‌ مسلمان‌ در پورتونوو به‌ روزگار سلطنت‌ دُ آیی‌ كپو (1189-1197ق‌ / 1775-1783م‌) می‌رسد. اما با این‌ حال‌ اسلام‌ در دورۀ سلطنت‌ ساجی‌ (1262-1281ق‌ / 1846-1864م‌)، به‌ رسمیت‌ شناخته‌ شد و شخصی‌ به‌ نام‌ آلفاسیدو، از نژاد یوروبا رسماً به‌ عنوان‌ امام‌ از پادشاه‌ پورتونوو زمینی‌ برای‌ احداث‌ مسجد دریافت‌ كرد (كوك‌، 300). در همین‌ دوران‌، پورتونوو توجه‌ دولت‌ انگلستان‌ را برانگیخت‌. توفا (سل‍ 1291-1326ق‌ / 1874- 1908م‌) سلطان‌ پورتونوو برای‌ مبارزه‌ در برابر انگلستان‌ با فرانسویها روابط دوستانه‌ برقرار كرد و سرانجام‌ بر آن‌ شد تحت‌الحمایگی‌ آن‌ كشور را بپذیرد و در 1892م‌ از كوشش‌ فرانسه‌ برای‌ تصرف‌ داهومی‌ پشتیبانی‌ كند. فرانسه‌ در 1312ق‌ / 1894م‌ پورتونوو را به‌ مستعمرۀ داهومی‌ منضم‌ كرد (كرنون‌، II / 306).
دولت‌ پورتونوو از پردوام‌ترین‌ دولتهای‌ غرب‌ افریقا بود كه‌ سلطنت‌ 25 فرمانروای‌ آن‌ در 1355ش‌ / 1976م‌ پایان‌ گرفت‌. امروزه‌ كاخ‌ پادشاهان‌ این‌ سلطان‌ نشین‌ از مكانهای‌ دیدنی‌ شهر به‌ شمار می‌رود («پورتونوو»). بجز كاخ‌ و بخش‌ قدیمی‌ و یك‌ كلیسای‌ پرتغالی‌، در پورتونوو ، تأسیسات‌ و ساختمانهای‌ جدید نیز به‌ چشم‌ می‌خورد ( بریتانیكا،ماكرو، IX / 630).
تقریباً همۀ مسلمانان‌ پورتونوو پیرو طریقت‌ تجانیه‌اند. با آنكه‌ مسلمانان‌ بنین‌ متشكل‌ از جوامع‌ مختلفی‌ هستند، اما همگی‌ برتری‌ امام‌ جامیو (امام‌ مسجد جامع‌) در پورتونوو را قبول‌ دارند. امام‌ جامیو از سوی‌ مجمعی‌ به‌ این‌ سمت‌ منصوب‌ می‌شود (كوك‌، 300-301).

مآخذ

كوك‌، ژ. م‌.، مسلمانان‌ افریقا، ترجمۀ اسدالله‌ علوی‌، مشهد، 1373ش‌؛ نیز:

«Benin», Encyclopedia, www. encyclopedia. com; Britannica, 1989; The Columbia Encyclopedia, www. bartleby. com; Cornevin, R., Histoire de l'Afrique, Paris, 1976; Fage, J. D., A History of Africa, New York, 1978; Grove, A. T., Africa South of the Sahara, London, 1971; Oliver, R. and A. Atmore, Africa Since 1800, Cambridge, 1974; «Porto-Novo», Bénin, www.beninweb.org / Porto-novo.htm; «Welcome to Porto-Novo», Porto-Novo. org, www. Porto-novo.org / English / index 2. html; Wikipedia, http: / / en.wikipedia.org / ; The World Gazetteer, www. world-gazetteer. com.

پرویز امین