بکسر

بُكْسَر، شهری تاریخی در ناحیۀ شاه آباد ایالت بیهار در هند. از آنجا كه بسیاری از كسانی كه به اعتقاد هندوان سرودهای ودایی به آنها الهام می‌شده، در اینجا می‌زیستند، این شهر را اصلاً ودارگَرْبْه (به معنای زهدان ودا) خوانده‌اند. نام بكسر، به روایتی دیگر برگرفته از واژه اگهسار به معنی پاك كننده گناه است كه در طی قرون به با گسار و سپس به بكسر تغییر یافته است («فرهنگ ... »، IX / 248؛ دی، 16؛I / 1357 ,EI²).
بكسر در°25 و´35 عرض شمالی و°83 و´59 طول شرقی در كنار رود گنگ و در نزدیكی پتنه قرار گرفته است و بیشتر ساكنان آن مسلمان هستند و اصلاً شهری مذهبی و مقدس بوده است («اطلس ... »، 32؛ بریتانیكا، II / 411؛ آسیاتیكا، II / 535؛ دی، نیز «فرهنگ »، همانجاها). 
از پیشینۀ تاریخی بكسر آگاهی درستی در دست نیست. بابرنامه نخستین منبع اسلامی است كه در آن نام بكسر یاد شده، و آمده است كه این شهر با لَكنور، یك «سركار» (ناحیه) را تشكیل می‌داده‌اند. این شهر در دورۀ اكبر (963-1014ق / 1556-1605م) جایگاه گروهی از مخالفان حكومت بود (بابر،660 ,521؛ ابوالفضل، 3 / 286-287). 
اهمیت بكسر در تاریخ به‌سبب نبردی است كه بین اتحادیه‌ای از نیروهای مسلمان متشكل از سپاه شجاع‌الدوله میرقاسم نواب اوده و شاه عالم ثانی (1173-1221ق / 1760-1806م) با نیروهای مجهز انگلیسی در 1178ق / 1764م در این محل در گرفت و منجر به شكست نیروهای متحد گردید (شاهنوازخان، 2 / 771؛ سلیم، 381؛ اسمیث، 472-471؛ چتفیلد، 96). پس از این نبرد حوزه حكومت كمپانی هند شرقی انگلیس در بنگال گسترش یافت و نخستین قدم برای دست‌اندازی بر سرزمینهای جدید در شبه قاره هند آغاز گردید و پادشاهان بابری تحت نفوذ انگلیسیان در آمدند (اكرام، 466-465؛ سریواستوا، .(300-301

مآخذ

ابوالفضل علامی، اكبرنامه، به كوشش عبدالرحیم، كلكته، 1886م؛ سلیم، غلامحسین، ریاض السلاطین، به كوشش عبدالحق عابد، كلكته، 1890م؛ شاهنوازخان، مآثرالامرا، به كوشش اشرف علی، كلكته، 1890م؛ نیز:

Asiatica; An Atlas of India, Delhi, 1990; Babur, Z. M., Babur - Nama, tr. A. S. Beveridge, New Delhi, 1974; Britannica, micropaedia, 1978; Chatfield, R., Social, Political, Historical and Commercial Review of Hindoostan, New Delhi, 1983; Dey, N. L., The Geographical Dictionary of Ancient and Mediaeval India, Lahore, 1984; EI²; Ikram, S. M., History of Muslim Civilization in India and Pakistan, Lahore, 1982; The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1918; Smith, V. A., The Oxford History of India, ed. P., Spear, Oxford, 1958; Srivastava, A. L., Shuja-ud-Daulah of Awadh, Agra, 1974.

مجید سمیعی