برج البراجنه

بُرْجُ الْبَراجِنه، شهری ساحلی در 7 کیلومتری جنوب شرقی بیروت، واقع در استان جبل لبنان. جزء اول نام این شهر (برج) از واژه‌ای یونانی به معنای مکانی مرتفع برای دیدبانی گرفته شده، و جزء دوم آن (براجنه) نام قومی عرب است که در اواسط سدۀ 9ق/15م به این منطقه مهاجرت کردند. این منطقه به علت وقوع جنگهای دریایی خالی از سکنه بود، اما پس از مهاجرت این قوم، روستایی با نام «البرج» در آنجا به وجود آمد که ساکنان آن به کشاورزی اشتغال داشتند (مرهج، 2/187؛ فریحه، 32). صالح بن یحییٰ در سدۀ 9ق در کتاب خود از آنجا با نام قریة البرج یاد کرده است (ص 174).
در اوایل سدۀ 12ق/18م به دنبال اجرای اصلاحات ارضی از سوی دولت عثمانی، شیعیان و مسیحیان برای زراعت و دام‌پروری به این منطقه که زمینهای آن از سوی امیران شهابی به آنان واگذار می‌شد، مهاجرت کردند (مرهج، 2/187-188؛ شهابی، 1/81؛ داوود، بش‍ ؛ توما، II/654-655). آبیاری زمینهای کشاورزی در برج‌البراجنه اغلب از طریق حفر چاه صورت می‌گیرد (لبنان، 2/475).
در 1299ش/1920م پس از الحاق جبل عامل و بقاع به لبنان، موج مهاجرت شیعیان از این دو منطقه به دیگر نقاط لبنان رو به فزونی نهاد. آنان در شمال و جنوب لبنان، از جمله در برج‌البراجنه ساکن شدند؛ چنانکه امروزه در حدود 90٪ از ساکنان برج‌البراجنه را شیعیان تشکیل می‌دهند. در 1379ش/2000م جمعیت آن حدود 350 هزار تن بوده است (جانسن، 170؛ هانف، 550؛ داوود، بش‍(. کارخانه‌های متعددی در نزدیکی برج‌البراجنه وجود دارد و انجمنهای فرهنگی ـ اجتماعی، پزشکی ـ درمانی و خیریه در اینجا به فعالیت می‌پردازند (مرهج، 2/188-189).
پس از جنگ 1327ش/1948م (اعراب و اسرائیل) و در پی احداث اردوگاهی از سوی صلیب سرخ جهانی برای اسکان آوارگان فلسطینی که از عکا به برج‌البراجنه پناه آورده بودند، نام این شهر بر سر زبانها افتاد. اردوگاه در دو کیلومتری فرودگاه بین‌المللی بیروت و در زمینی به مساحت 500‘37 م‍ـ 2 بنا گردید (جلول، 17؛ هانف، 249؛ آنروا، npn).
اردوگاههای فلسطینیان از جمله برج‌البراجنه در طول جنگهای خانگی لبنان زیر آتش بمباران اسرائیلیها، و تهاجمات دیگر گروهها و سازمانهای دیگر در جنگهای داخلی لبنان قرار داشت؛ تا اینکه در 1367ش/1988م این اردوگاه به دست نیروهای سوری افتاد (هانف، 371-372، 389-390؛ نیز دربارۀ جنگها، نک‍: حجازی، 15-17؛ جانسن، 212؛ «جنگها...»، II/581, 854؛ فیسک، 235, 609؛ شیف، 221؛ یونیسپال، npn). در خلال سالهای جنگ حدود یک‌چهارم جمعیت اردوگاه ناگزیر از تغییر مکان شدند. جمعیت این اردوگاه در 1354ش/1975م حدود 20 هزار و در سالهای 1375 و 1379ش/1996 و 2000م به ترتیب 515‘13 و 537‘18 تن بوده است (هانف، 249؛ آنروا، نیز المشرق، npn.).

مآخذ

جلول، فیصل، نقد السلاح الفلسطینی، بیروت، 1994م؛ حجازی، حسین و محمد العلی، الحرب علی المخیمات من الوقائع الی الدلالات، نیکوزیا، 1987م؛ داوود، حسن، «بلدة برج البراجنة التی اتسعت لتغطی الرمل کله»، المستقبل، بیروت، 8 فوریۀ 2000؛ شهابی، حیدراحمد، لبنان فی عهدالامراء الشهابیین، به کوشش اسد رستم و فؤاد افرام بستانی، بیروت، 1969م؛ صالح بن یحییٰ، تاریخ بیروت، به کوشش فرنسیس هورس و کمال سلیمان صلیبی، بیروت، 1969م؛ فریحه، انیس، اسماء المدن و القری اللبنانیة، بیروت، 1956م؛ لبنان، مباحث علمیة و اجتماعیة، به کوشش اسماعیل حقی، بیروت، 1970م؛ مرهج، عفیف بطرس، اعرف لبنان، بیروت، 1971م؛ هانف، تئودُر، لبنان تعایش فی زمن الحرب، ترجمۀ موریس صلیبا، پاریس، 1993م؛ نیز:

almashriq. hiof.no / lebanon /300/300/307/ pal-camps/ burj-el-barajneh/; Fisk, R., Pity the Nation Lebanon at War, Oxford, 1992; Johnson, M., Class & Client in Beirut, London, 1986; Libanius, les guerres du Liban au fil des jours, Beirut, Centre Libanais de documentation et de recherches; Schiff, Z. and E. Ya’ari, Israel’s Lebanon War, tr. I. Friedman, New York, 1984; Touma, T., Paysans et institutions, Beirut, 1986; UNISPAL, domio. Un.org/UNISPAL. NSF/be65 b 75 f931 fa 995052567270057 d45e/8d4b15f056ff44ef 8525697500695501! Open Document; unrwa, www.un.org/unrwa/ refugees/lebanon/burjelbarajneh.html
نوشین صاحب