ابوسفیان، مغیره

اَبوسُفْیان، مغیرة بن حارث بن عبدالمطلب (د 15 یا 20 ق / 636 یا 641 م)، از شعرای صدراسلام، پسر عمو و صحابی پیامبر اكرم (ص). در نام او ختلاف است. غالب مورخان، چون ابن هشام (2 / 301) و ابن سعد (4 / 49) او را مغیره نامیده‌اند، اما برخی دیگر (ابن عبدالبر، 4 / 1673؛ ابن اثیر، 4 / 460) مغیره را نام برادر او دانسته‌اند. مادرش، به قولی، چنانكه از هجویۀ حسان بن ثابت (1 / 398) برمی‌آید، كنیزكی بود سُمَیه نام (مرزبانی، 271) و به روایت دیگر، غَزّیه و از زنان قریش بود (ابن سعد، ابن عبدالبر، همانجاها). ابوسفیان در شب ولادت پیامبر (ص) زاده شد و گفته‌اند كه به پیامبر (ص) شباهت داشت (ابن حبیب، 46؛ بلاذری، 1 / 539). او برادر رضاعی پیامبر (ص) نیز بود و در كودكی با ایشان انس و الفت داشت، اما پس از بعثت، در شمار دشمنان سرسخت پیامبر (ص) درآمد (واقدی، 2 / 806) و در جنگ با پیامبر (ص)، با مشركان همكاری می‌كرد (ابن سعد، 4 / 50).
ابوسفیان به همداستانی با عبدالله بن زبعری و عمرو بن عاص، پیامبر (ص) را هجو می‌گفت و حسّان بن ثابت نیز هجویه‌های او را پاسخ می‌داد (واقدی، 2 / 806-807؛ ابوالفرج، 4 / 137- 138). ابوسفیان از شكست مشركان و پیروزی مسلمانان در جنگ بدر، گزارشی بلیغ خطاب به ابولهب، تهیه كرد (ابن هشام، همانجا)؛ با اینهمه اندكی قبل از فتح مكه، همراه خانوادۀ خود، در ابواء به خدمت پیامبر (ص) شتافت. نخست به او اعتنایی نشد، اما پس از آن اسلام آورد و علی (ع) به فرمان پیامبر (ص) ندا در داد كه خدا و رسول او از ابوسفیان درگذشتند، شما نیز از او راضی شوید (واقدی، 2 / 807-812؛ ابن‌سعد، 4 / 52). ابوسفیان نیز در اعتذار از گذشته و ستایش پیامبر شعری سرود (ابن‌هشام، 4 / 43-44؛ ابن سعد، 4 / 51). او در غزوۀ حنین شركت جست و از معدود كسانی بود كه در كنار پیامبر (ص) پایداری كرد (واقدی، 3 / 898- 902؛ بسوی، 1 / 327) و در پایان جنگ از كسانی بود كه سهم بیشتری از غنایم یافت (واقدی، 2 / 694؛ ابن حبیب، 473). وی پس از رحلت پیامبر (ص) قصیده‌ای در رثای او سرود (ابن عبدالبر، 4 / 1675-1676).
ابوسفیان به قولی در اوایل خلافت عمر در 15 ق (همو، 4 / 1677) و به روایات دیگر در 20 ق درگذشت و در بقیع مدفون شد (ابن‌سعد، 4 / 53؛ طبری، 11 / 504؛ ابن عبدالبر، همانجا). ذهبی از طریق او یك حدیث نقل كرده است (1 / 203).

مآخذ

 ابن اثیر، علی بن محمد، اسدالغابة، قاهره، 1280 ق؛ ابن حبیب، محمد، المحبر، به كوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباددكن، 1361 ق / 1942 م؛ ابن سعد، محمد، الطبقات الكبری، بیروت، دارصادر؛ ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، به كوشش علی محمد بجاوی، قاهره، 1380 ق / 1960 م؛ ابن هشام، السیرة النبویة، به كوشش مصطفی سقاء و دیگران، قاهره، 1355 ق / 1936 م؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، قاهره، دارالكتب المصریة؛ بسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، به كوشش اكرم ضیاء عمری، بغداد، 1975 م؛ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به كوشش محمد حمیدالله، قاهره، 1959 م؛ حسان بن ثابت، دیوان، به كوشش ولید عرفات، لندن، 1971 م؛ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به كوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت، 1405 ق / 1985 م؛ طبری، تاریخ؛ مرزبانی، محمد بن عمران، معجم الشعراء، به كوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، 1379 ق / 1960 م؛ واقدی، محمد بن عمر، المغازی، به كوشش مارسدن جونز، لندن، 1966 م. 

عبدالامیر سلیم