ابن نور

اِبْنِ نور، نظام‌الدین یحیی بن حکیم نورالدین عبدالرحمن جعفری طیاری معروف به ابن‌نور یا ابن‌حکیم (685-760 ق / 1286- 1359 م)، موسیقی‌دان، خطاط، محدث و شاعر سدۀ 8 ق / 14 م. وی در بغداد متولد شد. پدر او نورالدین چشم پزشکی ماهر و ثروتمند بود و ابن نور با استفاده از امکاناتی که پدرش فراهم آورده بود (ابن حجر، 6 / 185)، به تحصیل پرداخت. ابن نور خوشنویسی توانا بود و به‌ویژه کوفی و مَعقلی را در کمال استادی می‌نوشت (صفدی، 12 / 140؛ زرکلی، 8 / 153). 
در آغازِ کار در بغداد به خطاطی و نوشتن احکام دیوانی اشتغال ورزید (زرکلی، همانجا). سپس برای انجام فریضۀ حج به مکه رفت و مقارن دوران زمامداری ملک ناصرالدین محمد بن قلاوون دهمین فرد از ممالیک بحری مصر (زامباور، 1 / 162) از آنجا رهسپار مصر شد و یک چند در قاهره و آنگاه مدتی در دمشق در خدمت نجم‌الدین وزیر به سر برد و با کسب فیض از مشایخ آن دیار (بستانی، 4 / 112) به زادگاه خود، بغداد بازگشت و اندکی بعد در آنجا درگذشت (زرکلی، همانجا). سال درگذشت او را به اختلاف ٧٦٠ ق / ١٣٥٩ م (بستانی، همانجا) یا ٧٦١ ق / ١٣٦٠ م (صفدی، ١٢ / ١٣٩) و حتی بعد از ٧٧٠ ق / ١٣٦٩ م (ابن حجر، ٦ / ١٨٦) نوشته‌اند که شاید دو قول نخستین به حقیقت نزدیک‌تر باشد. وی به گردآوری حدیث علاقۀ بسیار داشت و بدین منظور به دمشق و قاهره سفر کرد (صفدی، همانجا؛ ابن‌حجر، ٦ / ١٨٥). اگر چه اثری در این رشته از او به جای نمانده است، با اینهمه می‌توان او را محدث شناخت. ابیاتی که صفدی و ابن‌حجر از او نقل کرده‌اند نیز، می‌تواند بیانگر ذوق ادبی او باشد (صفدی، ١٢ / ١٤٠-١٤٢؛ قس: ابن حجر، ٦ / ١٨٥-١٨٦).
با آنکه ابن نور در موسیقی هم دستی داشته، متأسفانه در این رشته اثری از او به جای نمانده است. تنها از عبارت صفدی که می‌گوید: «در دانش موسیقی استاد بود و اقوال و اعمال ساختۀ او در شام و مصر بین اهل این فن رواج داشت» (12 / 140)، معلوم می‌شود که وی در ساختن تصنیف و آهنگهای ضربی مهارتی داشته است، زیرا قول و عمل نوعی تصنیف همراه با شعر عربی و دارای طریقۀ جدول و میانخانه (صوت) و تشییعه (بازگشت) بوده است (مراغی، 241). 

مآخذ

 ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الدرر الکامنة، به کوشش سالم کرنکو و شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، 1396 ق / 1976 م؛ بستانی؛ زامباور، معجم الانساب، قاهره، 1951 م؛ زرکلی، اعلام؛ صفدی، خلیل بن ایبک، اعیان العصر و اعوان النصر، نسخۀ خطی احمد ثالث استانبول، شم‍ ‍310، آ؛ مراغی، عبدالقادر بن غیبی، جامع الالحان، به کوشش تقی بینش، تهران، 1366 ش؛ کرنکو، سالم، مقدمه بر الدرر (نک‍ : هم‍ ، ابن حجر). 

تقی بینش