اولیا آتا

اولیاآتا، شهری در تركستان در منطقۀ سیر دریا. این نام از آرامگاه قراخان قدیس در آن شهر گرفته شده، و در تركی به معنای پدر مقدس است. اولیاآتا در 1936م/ 1315ش به نام یكی از شاعران، قزاق جمبول نامیده شد كه مركز استانی به همین نام در جمهوری قزاقستان است («دایرةالمعارف ... »، I/ 535). 
در محدودۀ اولیاآتا شهر باستانی طراز (ه‍ م) وجود داشته است. به گفتۀ بارتولد، در سدۀ 5 ق/ 11 م مردم این ناحیه به زبانهای تركی و سغدی سخن می‌گفتند(II(2)/ 476, 507). وی محل اولیاآتا را در فاصلۀ یانی (طلاس) تا سوران نوشته، و بر آن است كه قلعۀ قاچار باشی در محل اولیاآتا قرار داشته است (II(2)/ 93, 282). در 1225ق/ 1810م واحدهای نظامی روسی مقیم تاشكند، محدودۀ وسیعی تا اولیاآتا را غارت كردند (همو، II(2)/ 334). در بهار 1280/ 1864م دوهنگ یكی از جانب سیبری و آلاتائو و دیگری از جانب سیر دریا عازم تركستان شدند. هنگ نخست در ذیحجۀ 1280 ق/ ژوئن 1864 شهر اولیاآتا را تصرف كرد («تاریخ ... »، I/ 77, 78). این شهر پس از تصرف آن توسط نیروهای روسیه شهرت یافت. از 1314 ق/ 1896 م باستان ـ شناسان در این منطقه به كاوش پرداختند (بارتولد، III/ 340). در 1936 م و پس از آن حفاریهایی در منطقۀ شهرباستانی طراز، از سوی هیأت باستان‌شناسان روس صورت گرفت. در این منطقه سنگهایی از گورهای تركان به دست آمده كه بر آنها نام و مشخصات مردۀ مدفون منعكس است. آرامگاهی در شهر اولیاآتا با نام «كوچوك اولیا» (قدیس كوچك) وجود دارد كه كتیبۀ آن متعلق به 660 ق/ 1262 م است. این آرامگاه به الغ ـ بیلگه اقبال خان تعلق دارد (بارتولد، III/ 340). آرامگاه باباجا ـ حاتم (سدۀ 5 ق/ 11م) و عایشه بی بی (سدۀ 6 ق/ 12 م) در جوار این شهر قرار دارد («دایرةالمعارف»، همانجا). 

مآخذ

Barthold, W.W., Sochineniya, Moscow, 1964-1965; Istoriya Uzbekskoı SSR, Tashkent, 1956; Kratkaya geograficheskaya entsiklopediya, Moscow, 1960. 
عنایت الله رضا