انور شیرازی

اَنْوَرِ شیرازی، ابراهیم خان (1182-1216ق/ 1768-1801م)، كوچك‌ترین فرزند كریم خان زند، از شاعران اواخر زندیه و اوایل قاجاریه. هدایت (1/ 9) و به تبع او برخی از منابع متأخر نام او را محمد ابراهیم خان ذكر كرده‌اند (دیوان بیگی، 1/ 194؛ خوب نظر، 4). مادرش دختر محمدخان كلهر بود (همو، 6؛ مدرس رضوی، 459). ابراهیم پس از مرگ پدر (1193ق) و نیز نابسامانی حكومت زندیه، به دستور علیمرادخان زند در 11 سالگی همراه با سایر برادرانش نابینا شد (نامی، 243؛ اختر، 1/ 24؛ محمود میرزا، 1/ 149-150؛ مفتون، 1/ 171؛ قس: هلاكو، 14). 
انور پس از تسلط قاجار، به فرمان آقامحمدخان از شیراز به ساری (مفتون، همانجا)، یا به گفتۀ اختر (همانجا) به استراباد فرستاده شد. وی در زمان فتحعلی شاه به قصد زیارت عتبات عالیات به عراق سفر كرد (همو، 1/ 24-25)؛ در بازگشت چندی در نهاوند اقامت گزید و همانجا درگذشت (همو، 1/ 25؛ مفتون، همانجا؛ نواب، 435). 
اختر كه با ابراهیم خان در شیراز دیداری داشته، از استعداد و اشتیاق او نسبت به شعر و شاعری سخن گفته، و صفات نیكوی او را بر شمرده است (نیز نک‍ : نواب، همانجا). راوی بایندری نیز در 1214 ق در ساری با وی دیدار داشته، و ظاهراً اشعار وی را تصحیح می‌ كرده است (ص 494). 
اشعار او در قالب قصیده و غزل و گاه دو بیتی موزون است (محمودمیرزا، 1/ 150). به گفتۀ اختر، وی دیوانی در حدود 4 هزار بیت داشته (1/ 25؛ نیز نک‍ : نواب، همانجا) كه ابیاتی از آن به طور پراكنده در تذكره‌ها و منابع آمده است (برای اشعار او، نک‍ : راوی، 494-496؛ اختر، محمودمیرزا، مفتون، همانجاها؛ هدایت، 1/ 9؛ دیوان بیگی، 1/ 194-195). 

مآخذ

اختر، احمد، تذكره، به كوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1343 ش؛ خوب نظر، حسن، جانشینان كریم خان زند، فرایبورگ، 1974 م؛ دیوان بیگی شیرازی، احمد، حدیقة الشعراء، به كوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1364 ش؛ راوی بایندری، محمد، انجمن خاقان، نسخۀ عكسی موجود در كتابخانۀ مركز؛ محمودمیرزا قاجار، سفینة المحمود، به كوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1346ش؛ مدرس رضوی، محمدتقی، تعلیقات بر مجمل التواریخ ابوالحسن گلستانه، تهران، 1344 ش؛ مفتون دنبلی، عبدالرزاق، نگارستان دارا، به كوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1343 ش؛ نامی اصفهانی، محمدصادق، تاریخ گیتی‌گشا، به كوشش سعید نفیسی، تهران، 1317ش؛ نواب شیرازی، علی‌اكبر، تذكرۀ دلگشا، به كوشش منصور رستگار فسایی، شیراز، انتشارات نوید؛ هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحا، به كوشش مظاهر مصفا، تهران، 1336 ش؛ هلاكو قاجار، احمد، مصطبۀ خراب، به كوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1344 ش. 

فاطمه رادمنش