ثابت بن اسلم بن عبدالوهاب

ثابِتِ بْنِ اَسْلَمِ بْنِ عَبْدُ الْوَهّاب، ابوالحسن (مق‍ ح 460ق/ 1068م)، فقیه و نحوشناس شیعی‌مذهب سوری. برخی سال درگذشت ثابت را حوالی سال 420ق/ 1028م نوشته‌اند (نک‍ : خوانساری، 2/ 164؛ بغدادی، 1/ 248). بعضی نیز نام پدر او را احمد گفته‌اند که ظاهراً تصحیف است (نک‍ : امین، 4/ 7، به نقل از منتجب‌الدین در فهرست).
اخبار مربوط به زندگی ثابت بسیار اندک است. نسبت «حلبی» وی احتمالاً دلالت بر آن دارد که زادگاه و خاستگاه او حلب بوده است (نک‍ : ذهبی، 18/ 176؛ صفدی، 10/ 470؛ ابن حجر، 2/ 75). گویند که ثابت از شاگردان بزرگ ابوصلاح حلبی (د ح 449ق/ 1057م) بود و پس از استاد خود، به تربیت شاگردان وی پرداخت (نک‍ : ذهبی، ابن حجر، همانجاها)؛ نیز او را سرپرست کتابخانه‌ای می‌دانند که سیف‌الدولۀ حمدانی (حک‍ 333-357ق) در حلب تأسیس کرده بود (نک‍ : صفدی، همانجا؛ سیوطی، 1/ 480).
گرایش ثابت به آیین تشیع، زندگی را بر وی تباه کرد، زیرا در روایتی کهن چنین آمده است که وی با آیین اسماعیلیه مخالف بود و می‌کوشید مردم را از گرویدن به آن باز دارد و به همین منظور، کتابی نیز در ردّ اسماعیلیه و انتقاد از عقاید آنان نگاشت. این امر موجب شد که وی را از حلب به مصر بردند و در حدود سال 460ق/ 1068م به‌فرمان مستنصر فاطمی (د 487ق/ 1095م) بر دار آویختند و کتابخانۀ شهر حلب را که مشتمل بر 10 هزار جلد کتاب بود، آتش زدند (نک‍ : ذهبی، صفدی، سیوطی، همانجاها).
گویا کتابی که اسباب قتل ثابت را فراهم آورده بود، چنین نام داشت: ابتداء دعوة العبیدیین و کشف عُوارهم (نک‍ : آقابزرگ، 1/ 60). اثر دیگری نیز به نام تعلیل قراءة عاصم به او منسوب است (نک‍ : صفدی، سیوطی، همانجاها؛ آقابزرگ، 4/ 226).

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛ ابن حجر عسقلانی، احمد، لسان المیزان، بیروت، 1406ق/ 1986م؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، 1403ق/ 1983م؛ بغدادی، هدیه؛ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، بیروت، 1411ق/ 1991م؛ ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت، 1406ق/ 1986م؛ سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، 1399ق/ 1979م؛ صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ژاکلین سوبله و علی عماره، ویسبادن، 1402ق/ 1982م.

هادی نظری‌منظم