تین

تین، نود و پنجمین سورۀ قرآن مجید در ترتیب مصحف، و بیست و هشتمین سوره در ترتیب نزول. در ترتیب مصحف پس از انشراح و پیش از علق، و در ترتیب مشهور نزول، پس از بروج و پیش از قریش (نک‍ : ابن ندیم، ۲۸) جای دارد. تین سوره‌ای است مکی (برای دیدگاههای مخالف، نک‍ ‍: بغوی، ۴/ ۴۲۶؛ طباطبایی، ۲۰/ ۳۱۹)، با ۸ آیه، ۳۴ کلمه و ۱۵۰ حرف.
با وجود حجم کم، سورۀ تین در بردارندۀ ۳ بخش است: مقدمه (آیات ۱-۳)، فصل اصلی (آیات ۴-۶)، و نتیجه‌گیری (آیات ۷-۸). در مقدمه به نام دو میوۀ انجیر و زیتون (آیۀ ۱) و نیز به نام دو مکان «طور سینین» و «بلد امین» (آیات ۲-۳) اشاره شده است. این سوره از جهت در برداشتن سوگندهایی به اشیاء و اماکن در سرآغاز، با سوره‌های بلد (۹۰/ ۱-۳) و طور (۵۲/ ۱-۶) شباهت دارد. در آیات فصل دوم، از جهانی دارای دو مقام، یکی مقام احسن تقویم و دیگری اسفل سافلین، سخن می‌رود، برپایۀ این آیات انسان یا در مقام نیکوی احسن تقویم ــ که با توجه به نوع بیان آیه مقام و مقر اصلی نوع انسان است‌ــ یا در حال سقوط به مقام مذموم اسفل سافلین تصویر گردیده است. کاربرد تعبیر «رَدَدْناهُ» برای نمایاندن حرکت دایره‌وار انسان در میان این دو مقام است. قسمت سوم و پایانی، با «فای» استفهام و گونه‌ای جمع‌بندی مطالب گفته شده آغاز می‌شود و این خود گویای آن است که سوره با رویکردی استدلالی و با ادلۀ استوار ادامه یافته، و اکنون زمان نتیجه‌گیری است. اما جمع‌بندی به ارائۀ پاسخ نینجامیده، و به طرح دو پرسش بسنده شده است: پرسش از انگیزه‌های انسان در انکار قیامت، و تواناتر بودن خداوند از همۀ حاکمان (آیات ۷-۸).
بعثت انبیا و جزا و پاداش (نک‍ ‍: طباطبایی، ۲۰/ ۳۱۸) و در نهایت، متمایز دانستن انسانها را می‌توان به عنوان موضوعات اساسی سوره برشمرد. در سوره‌های دیگری همچون واقعه (۵۶/ ۸-۱۰)، انفطار (۸۲/ ۱۸، ۲۹)، انشقاق (۸۴/ ۷-۱۲) و زلزال (۹۹/ ۷-۸) نیز شاهدِ گونه‌ای تفکیک و جداسازی میان انسانها هستیم. همچنین شباهت اسلوب بیانی استفهامی در پایان این سوره و سرآغاز سورۀ انشراح، و یادکرد موضوع خلقت انسان در هر دو، میان آنها رابطه برقرار کرده است (برای دیگر وجوه تناسب، نک‍ ‍: طبرسی، ۱۰/ ۳۹۵).
با تکیه بر مضامین یاد شده، و با توجه به قرار گرفتن این سوره به دنبال سورۀ انشراح در مصحف، به نظر می‌رسد که کل سوره، با نمودن نگاهی الٰهی به هستی و انسان، و بیان نقش تکوینی ایمان و عمل صالح در تعیین سرنوشت، بر آن است که به پیامبر(ص) و به طور عام به همۀ مؤمنان آرامش درونی بخشد (قس: آلوسی، ۳۰/ ۱۷۳).
در شماری از روایات بر اظهار تصدیق پس از خواندن این سوره سفارش شده است (صنعانی، ۲/ ۴۵۲؛ طوسی، ۱۰/ ۳۷۷). دربارۀ فضیلت این سوره نیز روایات گوناگونی نقل گردیده است. روایاتی که پاداش بهشت برای خواندن این سوره بشارت می‌دهند، بیش از دیگر روایات جلب توجه می‌کنند (ابن بابویه، ۲۷۸؛ نیز نک‍ ‍: بحرانی، ۴/ ۴۷۶؛ برای شأن نزولها، نک‍ ‍: قرطبی، ۲۰/ ۱۱۳-۱۱۴؛ سیوطی، ۴۳۰).
در نگاهی تاریخی به منابع تفسیری، با نزدیک‌تر شدن به تفاسیر معاصر، گرایش به برداشتهای نمادین از اصطلاحات و واژه‌هایی مانند تین، زیتون، طورسینین، احسن تقویم و اسفل سافلین پررنگ‌تر می‌شود. 
به طور کلی در تفاسیر یکی دو سدۀ اخیر، تعدیل نگاه جزءنگر، و گرایش به تفسیر اصطلاحات این سوره با نظر به ساختار کلی آن درخور توجه است (نک‍ ‍: عبده، ۱۱۹؛ قطب، ۶/ ۳۹۳۲-۳۹۳۳؛ قس: طبرسی، ۱۰/ ۳۹۲ بب‍ ؛ فخرالدین، ۳۲/ ۸-۹).

مآخذ

آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت، ادارة الطباعة المنیریه؛ ابن بابویه، محمد، ثواب الاعمال، همراه با ترجمۀ علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۶۷ش؛ ابن ندیم، الفهرست؛ بحرانی، هاشم، البرهان، قم، ۱۳۹۴ق؛ بغوی، حسین، تفسیر (معالم التنزیل)، به کوشش خالد عبدالرحمان عک و مروان سوار، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م؛ سیوطی، اسباب النزول، به کوشش بدیع سیدلحام، بیروت، ۱۹۹۰م؛ صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، به کوشش حبیب‌الرحمان اعظمی، بیروت، ۱۴۰۳ق؛ طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت، ۱۳۹۲ق؛ طبرسی، فضل، مجمع‌البیان، بیروت، ۱۴۱۵ق؛ طوسی، محمد، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی؛ عبده، محمد، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، ۱۳۴۱ق؛ فخرالدین رازی، التفسیرالکبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی؛ قرآن کریم؛ قرطبی، محمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، ۱۴۰۵ق؛ قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.

رضا عباسی