ابن عریف، ابوالقاسم

اِبْنِ عَریف، ابوالقاسم حسین بن ولیدبن نصر (د رجب 390 / ژوئن 1000)، ادیب، نحوی و شاعر اواخر عصر امویان در اندلس. از جزئیات زندگی وی چندان اطلاعی در دست نیست. تنها می‌دانیم که در قرطبه نزد ابن قُوطیّه و دیگران دانش آموخت، سپس به شرق سفر کرد و چند سال در مصر اقامت گزید و از محضر استادانی چون ابوطاهر دُهلی و ابن رشیق بهره برد. آنگاه به اندلس بازگشت و منصور بن ابی‌عامر (حک‍ ‍366-393ق) او را در زمرۀ نزدیکان خود درآورد و به آموزگاری فرزندانش گماشت (ابن فرضی، 1 / 135؛ یاقوت، 10 / 184). منابع به برخی از مجالس منصور که ابن عریف در آن شرکت داشته و به خصوص به مناظره‌ها و رقابتهای ناموفق او با صاعد بغدادی در حضور منصور اشاره کرده‌اند (حمیدی، 1 / 300-302؛ ابن بسام، 4(1) / 15، 17-20؛ یاقوت، 10 / 184-190). ابن عریف را ادیبی بزرگ و شاعری «کثیرالمدیح» خوانده‌اند (ابن فرضی، همانجا؛ حمیدی، 1 / 300). تنها کتابی که از او برجای مانده شرحی است بر الجمل نوشتۀ زَجّاجی که نسخه‌هایی از آن در دارالکتب موجود است (خدیویه، 4 / 67؛ GAL, S, I / 171). کتاب دیگر او، مطالع الانوار و منابع الاسرار، اکنون در دست نیست، اما مقری پاره‌هایی از قصاید او را که در مدح رسول اکرم (ص) سروده، از آن نقل کرده است (7 / 497-499). سه اثر دیگر نیز به وی منسوب است: یکی در نحو که وی در آن به نقد آراء ابن نحاس در الکافی پرداخته است (حمیدی، همانجا؛ یاقوت، 10 / 183)، دیگری در معانی حروف و اقسام آن (ابن‌خیر، 320) و سومی در اِعراب (عباس، 302). ابیات پراکنده‌ای نیز از وی در دست است (ابن کتانی، 60؛ ابن‌بسام، 1(1) / 309؛ مقری، 1 / 582-583). ابن‌عریف در هنگامۀ نبرد جربیره در طلیطله درگذشت و در همان شهر به خاک سپرده شد (ابن فرضی، همانجا؛ یاقوت، 10 / 190-191؛ صفدی، 13 / 82).

مآخذ

 ابن‌بسام‌، علی‌، الذخيرة، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، ليبی‌ / تونس‌، 1981م‌؛ ابن‌خير اشبيلی‌، محمد، فهرسة مارواه ‌عن ‌شيوخه‌، به‌ كوشش‌ فرانسيسكو كودرا و خوليان ‌ريبرا تاراگو، بيروت‌، 1382ق‌ / 1963م‌؛ ابن‌ فرضی‌، عبدالله ‌بن یوسف‌، تاريخ‌ العلماء و الرواة للعلم ‌بالاندلس‌، به ‌كوشش‌ عزت‌ عطار حسينی‌، قاهره‌، 1373ق‌ / 1954م‌؛ ابن‌كتانی‌، محمدبن حسن، التشبيهات‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، دارالثقافة؛ حميدی‌، محمد ابن ابی نصر، جذوة المقتبس‌، به‌ كوشش‌ ابراهيم‌ ابياری‌، بيروت‌، 1403ق‌ / 1983م‌؛ خديويه‌، فهرست‌؛ صفدی‌، خليل بن ایبک‌، الوافی‌ بالوفيات‌، به ‌كوشش ‌محمد حجيری‌، بيروت‌، 1404ق‌ / 1984م‌؛ عباس‌، احسان‌، تعليقات‌ بر التشبيهات‌، (نک‍ : ابن‌كتانی ‌در همين‌ مآخذ)؛ مقری‌ تلمسانی‌، احمدبن محمد، نفح‌ الطيب‌، به‌ كوشش ‌احسان ‌عباس‌، بيروت‌، 1388ق‌ / 1968م‌؛ ياقوت‌، ادبا؛ نيز:

GAL,S.

كبری‌سپهری