ابن بطریق، ابوحسين

اِبْنِ بِطْريق‌، ابوحسين‌، يا ابوزكريا شمس‌الدين‌ يحيی‌ بن‌ حسن‌ بن‌ حسين‌ بن‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ بطريق‌ اسدی‌ حلی‌ (523 -600 ق‌/ 1129-1204 م‌)، محدث‌، فقيه‌، اديب‌ و متكلم‌ امامی‌. 
آل‌ بطريق‌ از خاندانهای‌ بزرگ‌ علم‌ و ادب‌ در حله‌ بودند. ابن‌ بطريق‌ و دو فرزندش‌ علی‌ و محمد از مشهورترين‌ افراد اين‌ خاندان‌ به‌ شمار می‌آيند (صدر، 129، 130). به‌ گفتۀ بحرالعلوم‌ امروز از بازماندگان‌ اين‌ خاندان‌ بزرگ‌ شيعه‌ كسی‌ را در حله‌ نمی‌شناسيم‌ (ص‌ 284، حاشيه‌). 
وی‌ فقه‌ و كلام‌ را بر مذهب‌ اماميه‌ نزد سديدالدين‌ محمود حمصی‌ فراگرفت‌ و نحو، لغت‌، نظم‌ و نثر را نيز بياموخت‌ (مجلسی‌، مدخل‌، 149؛ ابن‌حجر، 6/ 247) و چندان‌ كوشيد تا در مذهب‌ اماميه‌ به‌ مرتبۀ افتاء دست‌ يافت‌. وی‌ مدتی‌ در بغداد و سپس‌ در واسط سكنی‌ گزيد و به‌ زهد و پرهيز شهرت‌ يافت‌ (همانجا). مشايخ‌ عمدۀ روايی‌ او از اهل‌ سنت‌ عبارتند: از ابوالغنائم‌ معمر بن‌ محمد بن‌ احمد بن‌ عبدالله‌ حسينی‌، ابوجعفر اقبال‌ بن‌ مبارك‌ بن‌ محمد عكبری‌ واسطی‌، ابوبكر عبدالله‌ بن‌ منصور بن‌ عمران‌ باقلانی‌، ابوالحسن‌ محمد بن‌ حسن‌ بن‌ علی‌ بن‌ وزير ابوالعلاء واسطی‌، محمد بن‌ يحيی‌ بن‌ محمد بن‌ ابی‌ السطلين‌ علوی‌ بغدادی‌ و ديگران‌ (ابن‌ بطريق‌، 19-22) و از مشايخ‌ خاصۀ وی‌ بيشتر از عمادالدين‌ ابوجعفر محمد بن‌ قاسم‌ طبری‌ صاحب‌ بشارة المصطفی‌، احمد بن‌ طاهر بن‌ علی‌ بن‌ طاهر حسينی‌ و محمد بن‌ علی‌ بن‌ شهر آشوب‌ مازندرانی‌ نام‌ برده‌ است‌ (مجلسی‌، همانجا). شاگردان‌ و راويان‌ او عبارتند: از علی‌ بن‌ يحيی‌ بن‌ حسن‌ بن‌ بطريق‌، ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ يحيی‌ خياط سورآوی‌ (آقابزرگ‌، طبقات‌، قرن‌ 7، 118)، شرف‌الدين‌ فخار بن‌ سعد بن‌فخار بن‌ احمد (همان‌، 129)، نجم‌الدين‌ محمد بن‌ ابی‌ هشام‌ علوی‌ (مصطفوی‌، 20)، صفی‌الدين‌ محمد بن‌ معد بن‌ علی‌ (آقابزرگ‌، طبقات‌، قرن‌ 6، 338)، ابوحامد نجم‌الاسلام‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ علی‌ بن‌ زهره‌ حسينی‌ حلبی‌ (افندی‌، 5/ 358) و محمد بن‌ جعفر مشهدی‌ (حر عاملی‌، 2/ 345). ابن‌ بطريق‌ در 77 سالگی‌ در شعبان‌ 600 ق/ آوريل‌ 1204 م درگذشت‌ (ابن‌ حجر، همانجا؛ قس‌: آقابزرگ‌، الذريعة، 1/ 83، 4/ 198). 

آثار

الف‌ ـ خطی‌

ابطال‌ شُبهة المتأولين‌ لنص‌ ولاية اميرالمؤمنين‌ ( آلوارت‌، شم‍ 9684)؛ المستدرك‌ المختار فی‌ مناقب‌ وصی‌ المختار (محفوظ، 4(2)/ 236؛ محمودی‌، 18) كه‌ مستدرك‌ كتاب‌ العمدة است‌ (آقابزرگ‌، الذريعة، 15/ 334). مجلسی‌ احتمالاً نسخه‌ای‌ از آن‌ را به‌ خط نويسنده‌ در دست‌ داشته‌ است‌ (1/ 29)؛ المناقب‌ (حر عاملی‌، 2/ 345). آقابزرگ‌ ( الذريعة، 22/ 318) به‌ چاپ‌ اين‌ كتاب‌ اشاره‌ كرده‌ است‌. 

ب‌ ـ چاپی‌

عمدة عيون‌ صحاح‌ الاخبار فی‌ مناقب‌ امام‌ الابرار، مؤلف‌ در اين‌ كتاب‌ آرای‌ اهل‌ سنت‌ را دربارۀ مناقب‌ امام‌ علی‌(ع‌) از كتابهای‌ صحاح‌ ستة، تفسير ثعلبی‌، مناقب‌ ابن‌ مغازلی‌، حلية ابونعيم‌، مغازی‌ ابن‌ اسحاق‌، فردوس‌ ابن‌ شيرويه‌، مناقب‌ سهائی‌ و جز اينان‌ گرد آورده‌ است‌. اين‌ كتاب‌ يك‌ بار در تبريز در 1309 ق‌/ 1892 م‌ و سپس‌ در قم‌ در 1407 ق‌/ 1987 م‌ منتشر شده‌ است‌؛ خصائص‌ الوحی‌ المبين‌ فی‌ مناقب‌ اميرالمؤمنين‌، اين‌ اثر در برگيرندۀ آياتی‌ است‌ كه‌ به‌ اعتراف‌ عامه‌ و شهادت‌ صحاح‌ ستة در مناقب‌ امام‌ علی‌ (ع‌) نازل‌ شده‌ است‌. خصائص‌ نخستين‌ بار در 1311 ق‌/ 1893 م‌ به‌ همراه‌ نورالهداية دوانی‌ و پس‌ از آن‌ در 1406 ق‌/ 1986 م‌ به‌ كوشش‌ محمدباقر محمودی‌ در تهران‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. آثار ديگری‌ نيز به‌ ابن‌ بطريق‌ نسبت‌ داده‌ شده‌ است‌ (نک‍ :‌ آقابزرگ‌، الذريعة، 1/ 83، 4/ 198، 10/ 188؛ كحاله‌، 13/ 191؛ مجلسی‌، 107/ 174). 

مآخذ

آقابزرگ‌، الذريعة؛ همو، طبقات‌ اعلام‌ الشيعه‌ قرن‌ 6، به‌ كوشش‌ علی‌نقی‌ منزوی‌، بيروت‌، دارالكتاب‌ العربی‌؛ همو، همان‌، قرن‌ 7، به‌ كوشش‌ علینقی‌ منزوی‌، بيروت‌، دارالكتاب‌ العربی‌؛ ابن‌ بطريق‌، يحيی‌ بن‌ حسن‌، كتاب‌ خصائص‌ الوحی‌ المبين‌، به‌ كوشش‌ محمدباقر محمودی‌، تهران‌، 1406 ق‌/ 1986 م‌؛ ابن‌ حجر، احمد بن‌ علی‌، لسان‌ الميزان‌، حيدرآباددكن‌، 1329-1331 ق‌؛ افندی‌، عبدالله‌، رياض‌ العلماء، به‌ كوشش‌ احمد حسينی‌ و محمود مرعشی‌، قم‌، 1401 ق‌/ 1981 م‌؛ بحرالعلوم‌، محمدصادق‌، حاشيه‌ بر لؤلؤة البحرين‌ بحرانی‌، قم‌، مؤسسة آل‌ البيت‌؛ حُر عاملی‌، محمد بن حسن، امل الآمل‌، به‌ كوشش‌ احمد حسينی‌، بغداد، 1385 ق‌/ 1965 م‌؛ صدر، حسن‌، تأسيس‌ الشيعة، بغداد، شركة النشر و الطباعة العراقية؛ كحاله‌، عمررضا، معجم‌ المؤلفين‌، بيروت‌، 1957 م‌؛ مجلسی‌، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت‌، 1403 ق‌/ 1983 م‌؛ محفوظ، حسين‌ علی‌، «المخطوطات‌ العربية فی‌ العراق‌»، مجلة معهد المخطوطات‌ العربية، قاهره‌، س‌ 4، شم‍ 2، ربيع‌الآخر 1378 ق/ نوامبر 1958 م؛ محمودی‌، محمدباقر (نک‍ : ابن‌ بطريق‌ در همين‌ مآخذ)؛ مصطفوی‌، حسن‌، مقدمۀ اختيار معرفة الرجال‌ طوسی‌، مشهد، 1348 ش‌؛ نيز: 

Ahlwardt. 
عباس‌ سالاری‌