ابشه

اَبِشه، شهری از جمهوری چاد، واقع در منطقۀ استوایی افریقا، در جنوب شهر واره پایتخت سابق سلاطین وَدائی و در 650 كیلومتری شمال شرقی فورلامی (نجامنا) نزدیك مرز سودان غربی و مركز اداری ناحیۀ ودائی با °13 و ′49 عرض شمالی و °20 و ′49 طول شرقی. تلفّظهای دیگر این نام اَبِشْر (EI2) و اَبِشْر (İA) و اَبیش (تقویم البلدان الاسلامیة، 69) است. این شهر در دشتی پهناور و خشك بنا شده است كه كوههای منفردی به آن مشرفند (EI2) و رودخانه‌های فصلی جنوب شرقی دریاچۀ چاد آن را سیراب می‌كنند (TA). ابشه در 1850م (1267ق) بنیان گرفت و به عنوان پایتخت سلاطین ودائی (اوآدائی) به جای شهر واره انتخاب شد. اشاعه و رواج گستردۀ دین اسلام در این منطقه در سدۀ 11ق / 17م، با تأسیس سلطنت ودائی در آنجا مقارن بوده است (احمد سعید، 1 / 187؛ بروكلمان، 640). ابشه از ابتدا سلطان‌نشین اسلامی بوده و در آن روزگار وضع بسیار درخشانی داشته است (TA). در 1880-1887م (1289-1305ق) دولت فرانسه به سرزمینهای افریقایی چنگ انداخت و با حملات پی‌در‌پی خود به سلطان‌نشینهای افریقایی به تدریج آنها را به مستعمرات خود بدل كرد. به موجب معاهدات 1893 و 1894م (1311ق) بریتانیا، فرانسه و آلمان كه مناطق پیرامون دریاچۀ چاد را میان خود تقسیم كردند، سرزمین چاد به فرانسه رسید (تقوم البلدان الاسلامیة، 72). در 1909م (1327ق) ابشه به اشغال فرانسه در چاد درآمد و در 1912م فرانسه بر كل ناحیه ودائی مسلط شد (احمد سعید، همانجا) و از همان سال ابشه به صورت بخشی از مستعمرات فرانسه در چاد درآمد (TA). مردم شهر بیش‌تر از فرقۀ تیجانیه هستند. بسیاری از تجّار «جَلاّبۀ» سودانی از امّ دُرمان به این منطقه آمدند و در این شهر اقامت گزیدند (EI2). چنانچه از بعضی مآخذ بر می‌آید این شهر در دوران شكوفایی، در حدود 000‘30 نفر جمعیت داشته است كه بر اثر قحطی 1913-1914م به 000‘5 تن كاهش یافت (TA)، اما در سالهای بعد، جمعیت آنجا باز رو به فزونی نهاد، چنانچه در 1957م به 000‘8 تن و در 1962 تا 1968م به 000‘20 تن (مایر، I / 51) رسید و در 1973م به 617‘34 نفر افزایش یافت (بریتانیكا، I / 17). در ابشه و حومۀ آن زبانهای فرانسوی و عربی و شاخه‌ای از زبانهای محلی چاد به نامها مابا و تاما رواج دارد (بریتانیكا، IV / 15). این شهر از قدیم یكی از مراكز مهم فروش برده و بازرگانی میان سودان و چاد بوده است (EI2). اكنون داد و ستد اسب و دام، حبوبات، پنبه، پارچه، پوست، عاج، پَر شترمرغ و قهوه در آن رواج دارد و تجارت گاو و گوسفند به ویژه گوسفند قره كُل در ناحیۀ ابشه رایج است (همانجا). از ابشه جادۀ كاروان روی به بن غازی می‌رود كه از صحرای بزرگ می‌گذرد. جاده‌ای دیگر كه راه حجاج نام دارد، از جنوب ابشه تا خرطوم ادامه می‌یابد. خانه‌های ابشه آجری و شهر دارای بازار زیبایی است. مركز فرماندهی نظامی آن با قلعه‌هایی احاطه شده كه دارای بناهای بزرگ و ایستگاه بی‌سیم است (TA). شهر دارای 5 روستای بزرگ و یك شهرك اروپایی‌نشین است كه در 1951م دارای یك مدرسه فرانسوی ـ عربی با رئیسی از فرقۀ تیجانیه بوده است (EI2). به علاوه دارای بیمارستان، مركز رادیو و فرودگاهی است كه در 60 كیلومتری شمال ابشه قرار دارد (مایر، I / 52).

مآخذ

احمد سعید سلیمان، تاریخ الدول الاسلامیة و معجم الاسرالحاكمة، قاهره، 1969م؛ بروكلمان، كارل، تاریخ الشعوب الاسلامیة، و ترجمۀ نبیه امین فارس و مُنیر بعلبكی، بیروت، 1984م؛ تقویم البلدان الاسلامیة، به كوشش انعام‌الله خان، كراچی، 1964م؛ نیز:

Britannica; EI2; İA; Meyer; TA.

علی رفیعی