ابراهیم قزوینی، ابن معصوم

اِبْراهیمِ قَزْوینی، ابن معصوم بن فصیح حسینی (1065-1145 ق / 1655-1732 م)، فقیه و عالم. او در تبریز زاده شد، ولی در قزوین زیست و همانجا درگذشت. تاریخ وفات او را 1148 و 1149ق نیز نوشته‌اند (آقابزرگ، 3 / 337). وی نزد پدر خویش و چند تن از عالمان بنام آن روزگار مانند حسین بن جعفر خوانساری، امیر عبدالباقی، محمدباقر بن محمدباقر هزار جریبی غروی، شیخ محمدمهدی فتونی عاملی، شیخ یوسف بحرانی صاحب حدائق، (1186 ق / 1772 م)، محمدباقر مجلسی (1110 ق / 1698 م)، آقا جمال خوانساری و شیخ جعفر قاضی درس خوانده و از چهار تن اخیر اجازۀ روایت نیز یافته است (نوری، 3 / 384؛ مدرس، 4 / 450). هر چند تصریح نشده كه قزوینی در كجا درس خوانده است، اما گویا تحصیلات وی بیش‌تر در عراق و به خصوص در حوزۀ علمیۀ نجف بوده و عالم معروف شیخ عبدالنّبی قزوینی از شاگردان او به شمار آمده است (مدرس، همانجا). همچنین نقل شده است كه در كتابخانه‌اش 500‘1 جلد كتاب وجود داشته كه در تمام آنها اثری از حاشیه و یا تصحیح وی موجود بوده است (امین، 2 / 227). بعضی از آثار وی عبارتند از سلاح المؤمنین در دعا، خطی و موجود در كتابخانۀ مركزی آستان قدس رضوی (آستان قدس، 6 / 250) و نیز كتابخانۀ ابوالحسن اصفهانی (آقابزرگ، 12 / 209-210)؛ رساله‌ای در فرق صغیره و كبیره، (عربی) خطی، از مجموعه‌ای موجود در كتابخانۀ مجلس شورای اسلامی‌ شم‍ 1 (شورا، 5 / 204). مدرّس نام آن را تحقیق الصّغیرة و الكبیرة آورده است (4 / 450)؛ تحصیل الاطمئنان فی شرح زبدة البیان فی تفسیر آیات الاحكام من القرآن (زبدة البیان تألیف مقدس اردبیلی است) كه نسخۀ خطی آن در كتابخانۀ مجلس شورای اسلامی ‌شم‍ 1 (شورا، 16 / 415) و كتابخانۀ مدرسۀ آخوند (همدان، 70-71) موجود است؛ تتمیم امل الآمل (آقابزرگ، 3 / 337)؛ حاشیة علی مدارك الأحكام فی شرح شرائع الاسلام (همو، 6 / 196) و حاشیة علی مسالك الأفهام فی شرح شرائع الاسلام (همانجا). افزون بر اینها آثار دیگری هم به ابراهیم منسوب است از قبیل تحقیق البداء، تحقیق العلم الالهی، اجوبة المسائل الفقهیة و العقلیة، حاشیه بر شرح لمعه، مقامات (نظیر مقامات حریری)، مجموعه‌ای از رسایل در علوم و نیز اشعار (امین، 2 / 227؛ مدرس، همانجا).

مآخذ

آستان قدس، فهرست؛ آقا بزرگ، الذریعة؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، 1983م؛ شورا، خطّی؛ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تبریز، 1346ش؛ نوری طبرسی، میرزاحسین، مستدرك الوسائل، تهران، 1318-1321ق؛ همدان، خطّی.

حسن یوسفی اشکوری