آنکارا

آنكارای كهن و آنكارای نو

آنكارای امروزی را دو بخش كهن و نو تشكیل می‌دهد. آنكارای كهن بخشی ‌از شهر است كه گرداگرد ارگ و باروی قدیمی آنكارا گسترده شده است. اصلی‌‌ترین نقطۀ آنكارای كهن قلعه‌ای ‌است كه بنای فعلی آن به دوران بیزانسیها بر‌می‌گردد، لیكن احتمال داده می‌‌شود كه پیش از این تاریخ هم در این نقطه برج و بارویی وجود داشته است. قلعۀ آنكارا یكی ‌از استوارترین دژهای آسیا به شمار می‌‌رفته كه دو بخش درونی و بیرونی داشته و بر فراز تپه‌ای مشرف بر شهر واقع بوده است (تكسیر، 489). بخش درونی آن مستطیل شكل و مساحتی در حدود 000‘50مـ 2 را در‌بر می‌گرفته است (IA, I / 449). نزدیك به 15 برج از 20 برج قلعۀ بیرونی و نیز بخشهای مهمی از باروهای میان برجها تا به امروز سالم مانده است (همانجا). محله‌های میان باروهای قلعۀ اندرونی و قلعۀ بیرونی دارای خانه‌های قدیمی و یك طبقه است. محله‌ای كه در سمت غربی قلعۀ اندرونی قرار داشت، در آتش سوزی 1335ق / 1917م سوخت و اكنون به فضای سبز تبدیل شده است (همانجا). در سالهای اخیر ساختمانهای جدید نیز به داخل قلعۀ آنكارا راه یافته و بسیاری از خانه‌های قدیمی ویران یا نوسازی شده است. بخش قدیم آنكارا یا اولوس، با كوچه‌های تنگ و پر پیچ و خم، خانه‌های خشتی ‌و آثار باستانی بسیار، در قلب آنكارای بزرگ واقع است و تا حدود اواسط سدۀ 20 نزدیك به سه پنجم كل جمعیت پایتخت را در خود جای می‌‌داد (همانجا). مركز تجاری آنكارا در این بخش از شهر قرار دارد.
در زمانی كه آنكارا به پایتختی برگزیده شد، این شهر از هرگونه امكانات رفاهی بی‌‌بهره و دچار كم‌آبی و عوارض ناشی از باتلاقهای آلوده مانند بیماری مالاریا بود. افزایش سریع جمعیت آنكارا و متمركز شدن بسیاری از فعالیتهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در این شهر، موجب پاره‌ای بی‌‌نظمیها و شتابزدگی در كارهای عمرانی شد، لیكن پس از 1347 ق / 1928 م، گسترش و عمران آنكارا طبق نقشه‌ای كه هرمان یانسن، معمار زبردست آلمانی (1869-1945 م) آن را ابتكار و ارائه كرد با برنامۀ منظمی پیش رفت. با احداث خیابانهای وسیع و پر درخت، ساختمانهای بلند و باشكوه مانند میدان اولوس كه مهم‌ترین مركز فعالیت در آنكاراست، محله‌های مسكونی جدید، مراكز فرهنگی، مدارس متعدد، مجتمعهای صنعتی، خطوط اتوبوسرانی و فرودگاه اسنبوغا، و چندی بعد با ایجاد تئاتر شهر و ساختمان مجمع ملی در 1370 ق / 1951 م، آنكارا رفته رفته سیمای امروزی خود را به دست آورد. آنكارای جدید به خلاف استانبول كه بیش‌تر حال و هوای اروپایی دارد، شهری است اساساً تركی كه با الهام گرفتن از اندیشه و تخیل تركی به وجود آمده است، زیرا تمام آن با استفاده از منابع تركی ساخته شده و از هیچ سرمایه و مادۀ خارجی استفاده نشده است («ژورنال جغرافیایی»، 26-27). در تصور تركها، شهر جدید آنكارا مركز تمدن جدید است همان‌گونه كه بُغازكوی، در 152 كیلومتری شرق آنكارا مركز نخستین تمدن عظیم تركیه یعنی تمدن هیتی است‌ (همانجا). آنكارای جدید نمونۀ كاملی ‌است از هنر شهرسازی جدید كه با آنكارای كهن در تضاد كامل است. هر چند در طرح اولیۀ آن كه به دست یانسن پیشنهاد شد، حفظ ویژگیهای قدیمی در آن پیش‌بینی شده بود، ولی افزایش بی‌‌رویه جمعیت مانع تحقق این طرح به مفهوم واقعی گردید (YTA, I / 148). فشار جمعیت روز افزون و در نتیجه گسترش بی‌‌قوارۀ شهر، موجب شده كه به موازات احداث محله‌های جدید و ساختمانهای باشكوه، آلونك‌نشینی نیز افزایش یابد. یكی از محلات جدید آنكارا شهرك ینی شهر است كه در 1344ق / 1925 م در جنوب شهر قدیمی آنكارا آغاز و به تدریج گسترش یافت. مسألۀ حاد و همیشگی آنكارا كمبود آب بود كه ازدیاد جمعیت روز به روز بر شدت آن می‌‌افزود. گرچه با احداث سدی عظیم بر رود چبق یا چبق‌چای، در 12 كیلومتری شمال آنكارا، از حدت مشكل كم‌آبی كاسته شده، اما این مشكل هنوز به كلی از میان نرفته است. سد زیبای چبق به ارتفاع 68 متر و عرض 200 متر با مخزن آبی به طول 7كم‍ و به گنجایش 5 / 13 میلیون مـ 3 در فاصلۀ سالهای 1347-1355 ق / 1928-1936 م ساخته ‌شد (İA, I / 448). در ساختن ‌سد، باغها، فضاهای سبز و جنگل‌كاری كرانه‌های مخزن آب به جنبه‌های هنری و زیبا‌شناختی نیز توجه كامل شده است. منطقۀ سد چبق یكی از پر جاذبه‌ترین مراكز جهانگردی تركیه است.

جمعیت‌

تا پیش از جنگ جهانی اول (1914- 1918 م) آنكارا شهر كوچكی ‌بود و بنابر گزارشی در 1307 ق / 1890 م میان 25 تا 30 هزار نفر جمعیت داشت كه حدود یک‌ چهارم آنان مسیحی ‌بودند (İA, I / 445). آمار زیر آهنگ رشد سریع جمعیت آنكارا را در فاصلۀ سالهای 1919-1980 م نشان می‌‌دهد:
درصد افزایش جمعیت، طبق سرشماری 1980 م 17 / 79 بوده است («سالنامۀ تركیه»، 37 / 43). در حال حاضر، آنكارا در میان شهرهای تركیه، از لحاظ كثرت جمعیت، پس از استانبول و پیش از ازمیر قرار دارد. تراكم جمعیت در بخشهای مركزی آنكارا در 1970 م حدود 424 نفر در كم‍2 بود در‌حالی‌كه در همان سال تراكم جمعیت در كل ایالت آنكارا در حدود 5 / 65 نفر بوده است (بریتانیكا، I / 926). تراكم جمعیت در محلات مختلف آنكارا نیز متفاوت است: در آلتین داغ 1901، در چنقیه 529، در ینی محله 244، ولی در ایاش 15، در بالا و نعللو خان 17 و در بك ‌پازاری 21 نفر در كم‍2 است (YTA, II / 147). حدود دو سوم جمعیت كل ایالت آنكارا (689‘854‘2 نفر) در شهر آنكارا زندگی می‌‌كنند.

نژاد و دین

بیشتر ساكنان شهر، ترك نژادند با اقلیت قابل ملاحظه‌ای ارمنی. از 1148-1266 ق / 1735-1850 م این شهر اسقف‌نشین ارمنیان بود (مایر، II / 232). بنابر ادعای خود ارامنه، نژاد بخشی از آنها به گالاتها (غلاطیه) یعنی فرانسویان قدیم، می‌‌رسد (ركلو، 574). در گذشته گروهی یونانی نیز در این شهر اقامت داشتند (تكسیر، 490). پاره‌ای گزارشهای تاریخی حكایت از این دارد كه زمانی گروهی از عربها نیز در آنكارا، یا در حوالی آن ساكن بوده‌اند. اینان از قبیلۀ ایاد (از نسل مَعَد بن عدنان) بودند كه از تهامه به عراق كوچیده بودند و پس از آنكه در زمان خسرو انوشیروان، به جنگ با ایرانیان برخاستند و از عراق رانده شدند در سرزمینهایی میان شام و جزیره (در شمال عراق) و روم پراكنده گردیدند (كحاله، 53). نویسندۀ مراصد الاطلاع تصریح دارد كه قبیلۀ ایاد، پس از آنكه كسری انوشیروان آنها را نفی بلد كرد، به انكوریه وارد شدند (بغدادی، 126). اما اگر چنین اتفاقی هم در تاریخ رخ داده باشد، ظاهراً ردپایی از عربهای یاد شده به چشم نمی‌‌خورد. 98٪ از ساكنان آنكارا بر آیین اسلامند، جامعۀ مسیحیان آنكارا كه یكی از كهن‌ترین جماعتهای مسیحی‌اند در 51 م به دست پولُس حواری كه از انكورۀ آن زمان دیدن می‌كرد در این شهر تشكیل گردیده است (EI2 / I / 510). این اقلیت كه 2٪ از كل جمعیت شهر را تشكیل می‌‌دهند گریگوری، كاتولیك یا از پیروان كلیسای ارتدكس یونانند. علاوه‌بر تركی كه زبان مادری بیش‌تر مردم است، زبانهای كُردی، آلبانیایی و عربی نیز زبان مادری گروههایی ‌از مردم آنكاراست (بریتانیكا، I / 926).

صنعت

فعالیتهای صنعتی آنكارا در جنب اعتبار سیاسی ـ اداری آن جلوۀ كمتری دارد. با وجود این، صنایع این شهر با آهنگی پیوسته و فزاینده در حال گسترش بوده است. در 1385ق / 1965 م صنایع آنكارا از صنایع بندر ازمیر پیشی گرفت و اكنون بزرگ‌ترین شهر صنعتی تركیه پس از استانبول به شمار می‌‌رود. آنكارا افزون‌بر صنایع شیمیایی و تراكتورسازی، دارای كارخانه‌های تولید آرد، شكر، ماكارونی، بیسكویت، شیر، سیمان، مصالح ساختمانی ‌و وسایل خانگی است (همانجا؛ YTA, II / 148). نخ انقره و بافته‌های آن كه از پشم بز آنكارا به دست می‌‌آید، دارای شهرت جهانی و ارزش اقتصادی است. در گذشته كه بازار تجارت بافته‌های این نوع پشم ــ كه به تیفتیك معروف ‌است ــ رواجی داشت‌، صدها دستگاه بافندگی در آنكارا و حوالی آن كار می‌‌كرد و هزاران نفر كارگر در آنها به بافندگی سرگرم بودند. لیكن از میانه‌های سدۀ 19 م كه كارگاههای تیفتیك‌بافی ‌رفته رفته از رونق افتاد این نوع پشم به صورت خام صادر می‌‌گردد (İA, I / 452).

ارتباطات

آنكارا از نظر جاده‌های مواصلاتی یكی از پیشرفته‌ترین شهرهای تركیه است‌. این شهر در مسیر راههای زمینی آسیا ـ اروپاست. به واسطۀ راههای آهن و جاده‌های ماشین‌رو به دریای سیاه، شرق و جنوب و نقاط دیگر تركیه در ارتباط است. راه‌آهن نخستین بار در 1309 ق / 1892 م به آنكارا پیوست (بریتانیكا، I / 925). آنكارا از طریق راه‌آهن به ‌قیصریه، مركز پنبه، سیواس در شرق آنكارا، توقات، آماسیه و سرانجام به سامسون در ساحل دریای سیاه متصل می‌‌شود. دنبالۀ همین راه‌آهن است كه از سیواس به ملطیه، سپس به قُطور و سرانجام ‌به مرز ایران منتهی می‌‌شود. همچنین آنكارا به وسیلۀ راه‌آهن به كربوك، مركز فولاد و آهن در شمال آنكارا، و بندر زونگولداك در ساحل دریای سیاه می‌‌پیوندد (آمریكانا، XXVII / 187). «آنكارا اكسپرس» كه بخشی از راه‌آهن قدیمی آناتولی ـ بغداد است، قاهره را به لندن وصل می‌كند (همانجا). افزون‌بر این، شهر آنكارا به وسیلۀ راه‌آهن با ایستگاه حیدرپاشا بر كرانۀ آسیایی بوسفور، با استانبول، مرتبط شده است (EI2, I / 511) و در مسیر خط آهن اسكی شهر ـ قیصریه قرار دارد (مایر، II / 231). بزرگراه جدیدی این شهر را از طریق بولو به استانبول متصل كرده است. به دنبال تأسیس «خطوط هوایی دولتی» در 1352ق / 1933م نخستین پروازهای میان آنكارا، اسكی شهر و استانبول آغاز گردید («سالنامۀ تركیه»، 335). فرودگاه بین‌المللی آنكارا این شهر را از راه هوا به همه كشورهای جهان پیوند داده است.
به اعتبار اهمیت سیاسی ـ اداری‌آنكارا به‌عنوان پایتخت، طبعاً ادارات مركزی بسیاری از رسانه‌های گروهی در آنكارا مستقر است. از آن جمله‌اند: «بنگاه رادیو و تلویزیون تركیه» (ت ـ ر ـ ت)، روزنامه‌های سراسری (علاوه‌بر روزنامه‌های محلی به تركی و زبانهای خارجی)، «خبرگزاری آناتولی»، «خبرگزاری آنكارا»، «خبرگزاری تلویزیونی» (آ ـ و ـ آ) ــ كه مخصوصاً برنامه‌هایی برای كشورهای بیگانه پخش می‌كند ــ «خبرگزاری فیلما فیلم» (تأمین‌كنندۀ فیلمهای خبری برای نزدیك به 100 كشور خارجی)، «خبرگزاری ملی‌ مطبوعات» و غیره ‌(«سالنامه تركیه»، 488, 489). رادیو آنكارا كه در 1346 ق / 1927 م بنیاد گذاشته شد، افزون‌بر برنامه‌هایی به تركی، برنامه‌هایی نیز به 14 زبان برای داخل كشور و برنامه‌هایی به تركی برای كارگران ترك در اروپا پخش می‌‌كند. در 1970 م بیش از 60 روزنامه و حدود 200 مجله در این شهر انتشار می‌‌یافت (بریتانیكا، I / 926).

فرهنگ و آموزش و پرورش

افزون‌بر انواع دبستان، دبیرستان و مدارس فنی، هنری و بازرگانی و دیگر رشته‌های تحصیلی، آنكارا دارای دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی ‌زیر است: دانشگاه آنكارا مشتمل بر دانشكده‌های حقوق، علوم، دامپزشكی، ادبیات، تاریخ انقلاب تركیه، علوم سیاسی‌، علوم تربیتی، الهیات، داروسازی و كشاورزی و شمار بسیاری از مدارس حرفه‌ای و مؤسسات آموزش عالی ‌كه در گذشته زیر نظر وزارت آموزش و پرورش ملی ‌بود؛ دانشگاه فنی خاورمیانه مركب ‌از دانشكده‌های ادبیات، مهندسی، علوم مدیریت، علوم اقتصادی، علوم تربیتی، علوم اجتماعی و مدرسۀ زبانهای خارجی؛ دانشگاه حاجت تپه ‌مشتمل بر 11 دانشكدۀ علوم پزشكی، دندانپزشكی، داروسازی، علوم تربیتی‌، ادبیات، اقتصاد، مدیریت، مهندسی‌، هنرهای زیبا، دانشكدۀ فنی زونگولداك؛ تعدادی مدرسه و مؤسسۀ عالی و مراكز پژوهشی وابسته، و از این‌ میان كالج پرستاری و درمانگاههای تابعۀ آن كه گسترش چشمگیری یافته است («سالنامه تركیه»، 508؛ بریتانیكا، I / 926)؛ دانشگاه غازی شامل دانشكده‌های علوم، ادبیات، مدیریت بازرگانی، علوم مالی و اداری، اقتصاد، پزشكی، دندانپزشكی، داروسازی، مهندسی، كشاورزی، مراكز تربیت معلم، مؤسسات پژوهشی و مدارس عالی متعددی كه زیر نظر هیأت امنای این دانشگاه اداره می‌‌شود («سالنامۀ تركیه»، 399-396).
افزون‌بر نهادهای یاد شده، آنكارا دارای مراكز هنری و فرهنگی متعددی مانند «آكادمی موسیقی»، «موزۀ فرهنگی»، «موزه‌های باستان‌شناسی»، «انستیتوی گوته» و «كتابخانۀ ملی»، «تئاتر بزرگ»، «تئاتر كوچك»، «خانۀ مردم» و سینماهای بسیار است. و نیز «كنسرواتور ملی» (برای تعلیم‌ موسیقی‌، اپرا، باله و تئاتر)، «اركستر سمفونی ریاست جمهوری»، «موزۀ تمدنهای آناتولی» در ناحیه آت‌پازاری كه آثار پرارزش تاریخی و از آن جمله مجموعۀ هیتی ‌در آن به نمایش گذاشته شده، «موزۀ مردم‌شناسی»، حاوی مجموعۀ گرانبهایی از یادگارهای تاریخی و هنر فولكلوریك تركیه («سالنامۀ تركیه»، YTA, II / 144; 547). «كتابخانۀ ملی ‌تركیه» (تأسیس در 1365 ق / 1946 م) حاوی بیش از 000‘500 جلد كتاب و تعداد زیادی مجله‌، نسخۀ خطی و میكروفیلم (بریتانیكا، I / 926)، «موزۀ مجلس بزرگ ملت تركیه» شامل آثاری از دوران نبردهای رهایی‌بخش ملت تركیه و همچنین «موزۀ آتاتورك» كه بخشی از آرامگاه آتاتورك در ناحیۀ رصد تپه، در جنوب غربی آنكاراست، در خور ذكر است.

آثار باستانی و جاهای دیدنی

قرائن و شواهد تاریخی قدمت آنكارا را به هزارۀ 2 ق‌م می‌‌رساند. بدیهی است كه گذشت این سالیان متمادی ‌آثاری در آنكارا به جای گذاشته است كه می‌‌تواند فهرست گونه‌ای بر كتاب تاریخ این شهر كهن باشد.

الف ـ پیش از تاریخ

قلعۀ آنكارا: تاریخ بنای این قلعه كه مظهر شهر آنكاراست به ‌درستی آشكار نیست. احتمال بسیار می‌‌رود كه هیأت اصلی ‌قلعه به دوران پیش از تاریخ باز گردد، لیكن شكل كنونی آن یادگار دوران بیزانسیهاست. البته در روزگار سلاجقه روم ‌تعمیرات و افزایشهای بسیاری در آن صورت گرفته است (EI2, I / 509). در واقع نقطۀ شروع شهر آنكارا همین قلعه بوده كه تدریجاً پیرامون استحكامات آغازین آن به وجود آمده است. قلعه‌ از یك بخش خارجی (دیش قلعه) و یك بخش داخلی (ایچ قلعه) تشكیل شده است. قلعۀ داخلی به ارگِ قلعه، كه معروف به آق‌قلعه است و بر ستیغ تپه‌ای مشرف بر شهر استوار شده، منتهی می‌‌شود (همانجا).

ب ـ دوران بیزانسیها

1. معبد «اُگوستوس» یا اگوستیوم كه ظاهراً بر پایه‌های بنای‌ كهن‌تری بنیاد شده است. این معبد توسط شاهزاده‌ای گالاتی (غلاطی) به ‌افتخار امپراتور اگوست و رم ساخته شد و نشان می‌‌دهد كه هنر در آنكارای آن دوران كه مدتی كوتاه پایتخت گالاتها بود، به چه پایه از پیشرفت دست یافته بوده است. این بنا علاوه‌بر اینكه از نظر هنری ارزشمند است، به واسطۀ كتیبۀ معروف به «یادبود انكوره» كه بر دیوار آن باقی ‌مانده است، اهمیت خاصی دارد، زیرا حاوی اطلاعات و اسناد تاریخی ‌در‌خور توجهی ‌است (تكسیر، 481). اگوست در وصیت‌نامه‌ای كه در 76 سالگی از خود به جای نهاد (رِكلو، 374)، گزارشی به لاتین و یونانی ‌از دوران فرمانروایی خویش (44 ق‌م ـ 14 م) نوشت‌. به فرمان وی این وصیت نامه بر 2 لوحۀ برنزی نقش‌ شد و در رم به راهبه‌های معبد وستا سپرده شد. نسخه‌ای از وصیت‌نامه به درخواست امپراتور به آنكارا برده شد و بر دیوار معبدی كه به نام‌وی ساخته شده بود، نقش گردید (تكسیر، 483). هنگامی كه مسیحیت در آنكارا نفوذ بسیاری‌ یافت، این معبد به كلیسایی تبدیل شد و سپس‌در دوران اسلام، خانقاه ‌صوفی معروف، حاجی بایرام ولی‌، شد كه تربت و مسجد او هنوز در كنار ویرانه‌های معبد پابرجاست.
2. ستون ژولین یا منارۀ بلقیس كه به فرمان یا به افتخار امپراتور ژولین یا بولیانوس در روبه‌روی جایی كه ‌امروز استانداری آنكارا واقع‌ است، بنا شد (YTA, II / 149). این ستون مطمئناً متعلق به دورۀ بیزانسیان است (تكسیر، 488).
3. پایه‌های گرمابه‌ای بزرگ از دوران رومیها كه اخیراً در جادۀ بین آنكارا و چانقیری كشف شده است (YTA; EI2, 509، همانجا).

ج ـ دوران سلجوقی

1. مسجد علاءالدین در ارگ آنكارا، منبر این مسجد از قدیمی‌‌ترین كارهای هنری دوران سلاجقۀ روم است و تاریخ صفر 594 ق / دسامبر 1197 م دارد.
2. آق كوپرو (پل سفید)، یادگار دوران طلایی سلطنت سلجوقیان ‌روم، یعنی زمان پادشاهی علاءِالدین كیقباد، كه‌در 619 ق / 1222 م بر چبق سویو در شمال شرقی ‌آنكارا زده شده است. این پل آنكارا را به بك‌پازاری می‌‌پیوندد.
3. چاشنگیر كوپروسو، پلی زیبا بر رود قِزِل ایرماق در جنوب شرقی آنكارا. تاریخ دقیق بنای این پل معلوم نیست (EI2, I / 510).
4. مسجد ارسلان خانه، بیرونِ دروازۀ ارگ شهر كه می‌‌توان آن را مسجد جامع اصلی برای بخشی از شهر كه بیرون از ارگ بوده، به حساب آورد. این مسجد در اواخر دورۀ سلجوقیان روم یعنی زمانی كه این امپراتوری تحت‌الحمایۀ ایلخانان مغول گردیده بود، بنا شده است. منبر چوبی زیبای این مسجد از یادگارهای اَخیان است كه در 689 ق / 1290 م توسط 2 برادر از اعضای این فرقه به‌ مسجد اهدا گردیده است (همانجا). ارسلان خانه بزرگ‌ترین، بلكه مهم‌ترین جامع آنكاراست (İA, I / 451).
5. مسجد اخی اِلوان، در ناحیۀ سامان پازاری (بازار كاه‌فروشان) كه در 690 ق / 1291 م ساخته شده است (YTA، همانجا).
6. مسجد قزل‌بك، كتیبۀ منبر این مسجد حاكی است كه در 699 ق / 1299-1300 م، امیری به نام یعقوب بن علی شیر فرمان ساختن این منبر را داده است‌(EI2، همانجا).

د ـ دوران عثمانی

1. مسجد عمارت كه در 831ق / 1427- 1428م توسط قراچه‌بك نامی ساخته شده است.
2. مسجد و آرامگاه حاجی بایرام ‌ولی‌، در ناحیۀ اولوس كه در 830ق / 1427م به نام صوفی بزرگ ترك حاجی بایرام، در نزدیكی خرابه‌های معبد اگوست احداث شده است. حاجی بایرام ‌از مشاهیر صوفیۀ ترک ‌به شمار می‌‌آید. خانوادۀ وی كه گفته می‌‌شود نسبش به شاهزاده غلاطی می‌‌رسیده، تا اواخر سدۀ 19 م در تركیه از اعتبار زیادی برخوردار بوده‌اند (تكسیر، 489).
3. بازار محمود پاشا، مربوط به 868 ق / 1464 م كه به ‌«موزۀ هیتی» تبدیل‌شده است (بریتانیكا، I / 926).
4. بازار محمد پاشا، بنایی دو طبقه از قرن 9 ق / 15 م كه در حال حاضر «موزۀ باستان‌شناسی» در آن جای دارد (همانجا).
5. ینی جامع‌، یا جامع احمدیه كه در 973 ق / 1565 م در پشت قلعه آنكارا ساخته شده است (YTA، همانجا). این مسجد كه بیش ‌از یك گنبد ندارد به كورشونلو جامع نیز معروف است (EI2, I / 511).
6. خان و بِدستان، دو عمارت قدیمی كه بر دامنۀ تپه‌ای كه قلعۀ آنكارا بر آن است، در دوران عثمانیان ساخته شده. این دو ساختمان مدتها ویرانه بود تا اینكه در دوران جمهوریت‌ بازسازی و موزۀ آثار باستانی شد (دائرةالمعارف الاسلامیة، 5 / 109، 110).
7. زنجیرلی جامع، كه در سدۀ 11 ق / 17 م ساخته شده است (YTA، همانجا).

ه‍ ـ دورۀ جمهوری

آنكارا پس از پایتخت شدن به سرعت سیمایی دیگر یافت. افزون‌بر صدها خیابان، پارك (مانند گنچلیك پاركی‌: پارك جوانان)، آتاتورك اورمان چفتلیگی (كشتزار جنگلی آتاتورك)، سدّهای شمارۀ 1 و 2 چبق، سدّ بایندر، پاپازین باغی و ساختمانها و میدانهای عظیم كه همه دیدنی است. برخی از این آثار جنبۀ تاریخ و فرهنگی دارند، مانند «موزۀ تمدنهای هیتی‌»، «موزۀ مردم‌شناسی»، «موزۀ مجلس بزرگ تركیه»، «تندیس یادبود پیروزی» (ظفر آنیتی) در میدان اولوس، تندیس آتاتورك، آرامگاه آتاتورك، قصر چنقیه (اقامتگاه آتاتورك در فاصلۀ سالهای 1920-1923م) و پیكرۀ یادبود گوونلیك در پارك گوونلیك ینی‌شهر (YTA، همانجا).

مآخذ

ابن بی‌بی، یحیی، مختصر سلجوقنامه‌، به كوشش مارتین هوتسما، لیدن، 1902 م؛ ابن خردادبه، ابوالقاسم، المسالك و الممالك، به كوشش دخویه، لیدن، 1889 م؛ ابوالفداء، تقویم البلدان، به كوشش م. رنو، پاریس، 1840 م؛ بغدادی، صفی‌‌الدین بن عبدالحق، مراصد الاطلاع، به كوشش ‌علی محمد البجاوی، 1373ق؛ پل‌رو، ژان، تركیه، ترجمۀ خانبابا بیانی، تهران، 1352 ش؛ دائرة‌المعارف‌ الاسلامیة؛ طبری، محمدبن جریر، تاریخ، به كوشش دخویه، لیدن، 1879-1881‌ م؛ فریدبك، محمد، تاریخ ‌الدولة العلیة العثمانیة، به كوشش احسان حقی‌، بیروت، 1983 م؛ قاموس الأعلام؛ قزوینی، زكریا، آثار البلاد، بیروت، 1960 م؛ كحاله، عمر رضا، معجم قبائل العرب، بیروت، 1985 م؛ مستوفی، حمدالله، نزهة القلوب، به كوشش ‌دبیرسیاقی، تهران، 1336 ش؛ یاقوت، بلدان؛ یعقوبی، احمدبن واضح، تاریخ، ترجمۀ محمد ابراهیم آیتی‌، تهران، 1356 ش، ج 2؛ نیز:

Americana; Britannica; EI2; Encyclopedia of Historic Places, London, 1984, p. 36; Geographical Journal 1943; İA; Larousse Encyclopedia of World Geography, London, 1964, p. 366; Meyer; NCE ; Prawdin , Michael , The Mongol Empire, translated by Eden and Cedar Paul,_ London,_ 1967, P. _494; Recluse Elisée , Nouvelle Géographie Universelle ... , Paris, 1884, pp. 573-575; Rice, Tamara Tallot, The Seljuks, London, 1966, PP. 56, 62; TA; Texier, Charles, Asie Mineure, Paris, 1882, PP. 483-499; Turkey Yearbook, Ankara, 1983, PP. 15-21; Webster’s Third new International Dictionary, 1971; WNGD; YA; YTA.

مجدالدین کیوانی