آرژانتین

آرْژانْتین [āržāntīn] (در اسپانیایی: آرْخِنْتینا)، با نام رسمی جمهوری آرژانتین، کشوری بزرگ که بیشتر انتهای جنوبی آمریکای جنوبی را در برمی‌گیرد. مساحت آن 092‘780‘2 کم‍ـ 2، و پایتخت آن شهر بوئِنوس‌آیْرِس است. این کشور بین °22 تا °52 عرض جنوبی (حدود 500‘ 3 کمـ‍ از شمال تا جنوب) و °54 تا °74 طول غربی (در عریض‌ترین قسمت، حدود 400‘1 کمـ از شرق تا غرب) قرار دارد.

 آرژانتین از جنوب و غرب با شیلی، از شمال با بولیوی و پاراگوئه، و از شمال شرقی با برزیل و اوروگوئه هم‌مرز است. این کشور از جنوب شرقی به اقیانوس اطلس (با ساحلی به طول بیش از 4‌هزار کمـ ‌)، و از غرب و جنوب غربی به رشته‌کوههای آند محدود می‌شود. جزایر فالْکْلند(مالْویناس) با جنوبی‌ترین نقطۀ این‌کشور در حدود 515 کمـ فاصله دارند و در شمال‌شرقی این نقطه قرارگرفته‌اند. به رغم ادعای مالکیت آرژانتین بر این جزایر که به1820م باز می‌گردد، و اشغال کوتاه‌مدت آن از سوی ارتش آرژانتین در 1982م، این جزایر هنوز در حاکمیت بریتانیا ست. 
آرژانتین را می‌توان دست‌کم به 4 منطقۀ عمده تقسیم کرد: 1. دشتهای نیمه استوایی واقع در شمال شرقی که بیشتر نواحی جنگلی آرژانتین را نیز در برمی‌گیرد. 2. منطقۀ پامْپا که پرجمعیت‌ترین منطقۀ کشور به شمار می‌رود و حدود سه چهارم کل جمعیت آرژانتین را در خود جای داده، در جنوب و غرب رود پارانا قرار گرفته است و به طرف سواحل اقیانوس اطلس در جنوب امتداد می‌یابد؛ این منطقه که سابقاً ناحیه‌ای کم جمعیت بود، اکنون به صورت یکی از حاصل‌خیزترین نواحی کشاورزی جهان درآمده است. 3. منطقۀ پاتاگُنیا که اساساً منطقه‌ای نیمه‌بیابانی است، در جنوب رودخانۀ کُلُرادو قرار دارد و قسمت اعظم بخش جنوبی کشور را در برگرفته است. از این منطقه به منزلۀ مرتع برای گله‌های بزرگ گوسفند استفاده می‌شود. بیشتر ذخایر عظیم زغال سنگ، نفت و گاز طبیعی آرژانتین در استانهای واقع در بخش جنوبی منطقۀ پاتاگنیا، و تنها منابع توسعه‌یافتۀ سنگ آهن کشور در بخش شمالی این منطقه قرار دارند. 4. منطقۀ کوهستانی آند که سراسر مرز غربی کشور را در برمی‌گیرد و منابع فراوان کانی و قسمتی از ناهموارترین اراضی کوهستانی جهان (شامل بلندترین قلۀ آرژانتین، آکُنْکاگوا با ارتفاع 960‘6 متر) را در خود جای داده است. 
بیشتر منابع آب آرژانتین را رودهایی که به ریو دِ لا پلاتا می‌ریزند، تشکیل می‌دهند. این رود دارای حوضه‌ای به وسعت نزدیک بــه 4میلیون کمـ 2 است که‌ حـدود یک‌ سوم آن در آرژانتین، و بقیۀ آن در برزیل، پاراگوئه، بولیوی و اوروگوئه قرار دارد. منطقۀ دشتهای شمال شرقی دارای آب و هوای مرطوب نیمه استوایی، با تابستانهای گرم و زمستانهای معتدل است. به سمت غرب و جنوب، آب و هوای مرتفعات آند و قسمتهای شمالی منطقۀ پاتاگنیا، مانند استپهای قاره‌ای، خشک‌تر است. نواحی‌کم ارتفاع داخلی دارای آب و هوای بیابانی و نیمه‌بیابانی، و کوههای آند دارای آب و هوای معتدل نیمه قطبی است. بارش باران (به غیر از بارش شدید در آند) در جنوب و جنوب غربی ناچیز است، ولی مقدار آن در ناحیۀ میان رودان به بیش از 2 هزار میلی‌متر در سال می‌رسد. 
آرژانتین دارای ذخایر عظیم مس، و همچنین ذخایر سرب، روی، طلا، نقره و منگنز است. سنگ آهن، گازطبیعی، نفت و زغال‌سنگ از توسعه‌یافته‌ترین ذخایر این کشور بوده‌اند. 
تراکم جمعیت آرژانتین حدود 13 نفر در کیلومتر مربع است، هر چند بیشتر قسمتهای گران چاکو، مرتفعات آند و منطقۀ پاتاگنیا تراکم جمعیت کمتری دارند. مردم آرژانتین غالباً سفیدپوست، و از اعقاب اروپاییها هستند. بیشتر ساکنان شهر بوئنوس‌آیرس تبار اسپانیایی، فرانسوی، انگلیسی، ایتالیایی و آلمانی دارند. سرخ‌پوستان و دورگه‌های سرخ و سفید(مِسْ‍تیزوها) کم‌وبیش در اکثریت سفیدپوست مستحیل شده‌اند و هم‌اکنون تنها حدود 3٪ از جمعیت را تشکیل می‌دهند. بیشتر یهودیان این کشور در بوئنوس‌آیرس زندگی می‌کنند. زبان ملی آرژانتین اسپانیـایی است، ولـی در آن به زبانهـا و لهجـه‌های متعدد ــ از بـاسکی و سیسیلی گـرفته تا وِیلزی و اوکـراینی ــ نیـز صحبت می‌شود. بیشتر مردم پیرو مذهب کاتولیک رومی هستند که مذهب رسمی کشور است ولی شماری پرتستان نیز در آنجا وجود دارد. بیشتر جمعیت آرژانتین در نواحی شهری و به ویژه در بوئنوس‌آیرس، بزرگ‌ترین شهر کشور اقامت دارند. دیگر نواحی‌مهم شهری آرژانتین‌عبارت‌اند از کُرذُبا، رُساریو و لا پلاتا.
ساختار اقتصادی آرژانتین بر مناسبات بازار آزاد استوار است. اقتصاد این کشور کاملاً پیشرفته، و بر تولیدات صنعتی و کشاورزی متکی است. تولید ناخالص ملی و درآمد سرانۀ آرژانتین در میان کشورهای آمریکای لاتین از بالاترین ارقام است. بخش اصلی از تولید ناخالص ملی این کشور را تولید صنعتی تشکیل می‌دهد. 
زمینهای قابل کشت در آرژانتین حدود 13٪ از کل مساحت کشور را در برمی‌گیرد که بیش از ¾ آن زیرکشت است. مراتع بیش از ½ ، و جنگلها حدود  5/ 2 کل مساحت کشور را می‌پوشانند. آرژانتین سومین تولید‌کنندۀ بزرگ گوشت گاو در جهان است؛ گوسفند، خوک، اسب و بز نیز در آنجا پرورش داده می‌شوند. 
سواحل آرژانتین از طویل‌ترین سواحل آمریکای جنوبی است، اما میزان صیدماهی در این کشور بسیار کمتر از شیلی، پرو، برزیل یا اکوادور است. 
بجز سنگ آهن، منگنز، بوکسیت، کرومیت و زغال‌سنگ، آرژانتین در استخراج دیگر کانیها، و نیز از نظر نفت و گاز طبیعی کم‌وبیش خودکفا ست. مهم‌ترین کانیهای استخراجی آن عبارت‌اند از نفت خام، گاز طبیعی و سنگ آهن؛ مقدار کمتری سرب، روی، طلا، نقره و اورانیم نیز در این کشور استخراج می‌شود. کانیهای غیرفلزی آن شامل ماسه، سنگ آهک، گرانیت و توف است. واحد پول آرژانتین پِسو است که هر پسو به 100 سِنْتاوو تقسیم می‌شود. 
در آرژانتین ترابری علاوه بر جاده‌ها، از طریق خطوط آهن، راههای آبی و راههای هوایی انجام می‌شود. این کشور دارای بندرهای متعدد و همچنین 11 هزار کمـ راه‌آبی داخلی، از طریق رودهای پارانا، ریو د لا پلاتا، پاراگوئه و اوروگوئه است. آرژانتین دارای ناوگان بازرگانی بزرگ و چندین فرودگاه بین‌‌المللی است. بخش بزرگی از صادرات این کشور را محصولات کشاورزی و دامی تشکیل می‌دهند. تولیدات صنعتی و مواد معدنی نیز از مهم‌ترین واردات این کشور به شمار می‌روند. 
نظام حکومتی آرژانتین جمهوری فدرال است. این کشور از 23 استان و یک حـوزۀ فدرال ــ یعنی پایتخت کشور ــ تشکیل می‌شود. قانون اساسی سال 1853م که از قانون اساسی ایالات متحده الگوبرداری شده بود، در 1994م مورد تجدید نظر قرار گرفت. 
نظام تأمین اجتماعی در آرژانتین شامل حقوق بازنشستگی و از کارافتادگی، مستمری بازماندگان، کمک هزینه خانوار و بیمۀ درمـانـی است. شـاخصهـای بـهداشتـی ـ درمانی ایـن کشور در وضعیت‌مطلوبی است و وضع تغذیۀ مردم آن از دیگر کشورهای آمریکای جنوبی بهتر است. به سبب مهاجرت گستردۀ روستاییان، شهرهای این کشور با کمبود شدید مسکن مواجه‌اند. آموزش و پرورش در آرژانتین از پیش از دبستان تا دانشگاه رایگان است و تحصیلات ابتدایی برای کودکان 6 تا14 ساله اجباری است.
مطبوعات آرژانتین از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین مطبوعات آمریکای لاتین به شمار می‌آیند. ایستگاههای تلویزیونی این کشور در مالکیت بخش خصوصی است و گیرنده‌های رادیو و تلویزیون در آن فراوان‌اند. 
آداب و سنن ملیتهای مختلف آرژانتین در جشنها، مراسم و فرهنگ عامۀ نواحی گوناگون، همچنان پا برجا باقی مانده‌اند. بوئنوس‌آیرس، پایتخت کشور مهم‌ترین مرکز فرهنگی آرژانتین است و نهادهای فرهنگی بسیاری در آن قرار دارند. 
از تاریخ پیش از دورۀ استعمار آرژانتین اطلاعات ناچیزی در دست است. بومیان سرخ‌پوستی که در بخش جنوبی این کشور زندگی می‌کردند، اکثراً شکارچیان وماهیگیرانی کوچنده بودند، ولی آنهایی که در بخش شمال غربی سرزمین که زیرنفوذ امپراتوری اینکا بود، اقامت داشتند، کشاورزی می‌کردند. 
اسپانیاییها نخستین اروپاییهایی بودند که وارد آرژانتین شدند، هر چند اسکان آنها در این سرزمین به کندی صورت گرفت. بوئنوس‌آیرس در 1536م بنیاد نهاده شد و یک سال پس از آن، به سبب حملۀ سرخ‌پوستان و کمبود آب آشامیدنی، متروک گشت. سکونتگاههای اسپانیایی بعدی در آرژانتین را ساکنان دیگر نقاط اسپانیایی‌نشین آمریکای جنوبی پدید آوردند و ازدواج با سرخ‌پوستان در میان آنها رواج یافت. 
آرژانتین تا 1776م جزئی از نیابت سلطنت پرو به شمار می‌آمد و پس از 1776م، بخشی از قلمرو نیابت سلطنت نوپای ریو د لا پلاتا، به پایتختی بوئنوس‌آیرس شد. این وضعیت جدید و تماس با عقاید اجتماعی و روشنفکران اروپایی، بوئنوس‌آیرس را به صورت مرکز منطقه درآورد. 
جلسۀ کنگره که در 1816م در توکومان برگذار شد، استقلال «استانهای متحد ریو د لا پلاتا» را اعلام کرد. در 1829م خوان مانوئِل دِ رُساس موقعیت خود را در ایالت بوئنوس‌آیرس مستحکم کرد و در 1835م تسلط خود را بر سرتاسر این سرزمین گسترش داد، اما در 1852م دیکتاتوری او سقوط کرد. مجمع قانون اساسی که در سانتا فه تشکیل شده بود، در 1853م قانون اساسی جدید را تصویب کرد. 
در آغاز، ایالت بوئنوس‌آیرس از پیوستن به این اتحادیه سرپیچید، ولی در 1860م، پس از شکست از دیگر ایالتها، به پیوستن به آن تن در داد. در 1880م دوران حکومت اُلیگارشی محافظه‌کارانه‌ای آغاز شدکه دورۀ افراطی جامعه‌گرایی را در پی‌داشت. در1930م نظامیان طی کودتایی، حکومت غیرنظامی را سرنگون کردند. پس‌از دهه‌ای پرآشوب، در آغاز دهۀ 1940م، خوان پِرون به عنوان رهبری محبوب ظهور کرد و در 1946م به ریاست جمهوری برگزیده شد. در 1955م، بر اثر فشار نظامیان، خوان پرون مجبور به فرار از کشور شد؛ 20 سال بعدی آکنده از تورم شدید، اعتصابات، بیکاری و تغییرات پیاپی در دولت بود. 
در 1973م پرون از تبعید به کشور بازگشت و دوباره به ریاست جمهوری برگزیده شد. پس از مرگ او در 1974م، همسرش جانشین او شد، اما در 1976م توسط افسران ارتش سرنگون گردید. در میان بحران اقتصادی و بی‌ثباتی سیاسی، شورایی نظامی 4 رئیس جمهور بعدی را تعیین کرد. 
در آوریل 1982، آرژانتین به جزایر فالکلند که بیش از یک سده ادعای مالکیت آن را داشت، حمله کرد و این جزایر را به تصرف خود درآورد. هنگامی که نیروهای بریتانیایی در ماه ژوئن دوباره این جزایر را پس گرفتند، ژنرال گالتیِری، رئیس جمهوری آرژانتین استعفا کرد و «شورای نظامی» ژنرال بینیونه را به ریاست جمهوری برگزید. در دوران کوتاه حکومت او، نخستین انتخابات عمومی پس از سال 1973م برگذار شد که طی آن حقوق‌دانی به نام رائول آلفونسین به ریاست جمهوری رسید. در انتخابات ریاست جمهوری سال 1989م، کارلوس مِنِم بر آلفونسین پیروز شد و تا 1999م، هنگامی که فرناندو دِ لا روا به ریاست جمهوری برگزیده شد، در این سمت باقی ماند. 
جمع‍ ‌(برآورد 2006م): 201‘912‘ 37 تن.     (132)