اخبار

با شروع قرن نوزدهم، همجواری ایران با حوزۀ تحت نفوذ کمپانی هند شرقی دولت بریتانیا را متوجه اهمیت سیاسی و استراتژیک این کشور به لحاظ حفظ منافع خود کرد. تعرض افغانها به هندوستان و خطر یورش ناپلئون مهم‌ترین تهدیدها برای دولت بریتانیا بشمار می‌آمد. بنابراین اولین معاهدات سیاسی و تجاری خود را با ایران منعقد کردند.

قتل امیرکبیر از زوایای گوناگون قابل بررسی است: نقش عوامل خارجی، استبداد، زنان دربار، بدخواهان و غیره. در این نوشتار به نقش زنان دربار در این حادثۀ غم انگیز پرداخته شده است.

در مقالات و کتاب‌های پژوهشی درباره میرزا تقی‌خان امیرکبیر، از همه مهمتر پژوهش نوین تاریخی «امیرکبیر و ایران» که کتابی جامع و مانع و در نوع خود تحقیقی کم‌نظیر است، در بحث امنیت داخلی و تحرکاتی که در ایام وزارت امیر در شرق ایران واقع شده، به شورش سالار، وقایع سیستان و بلوچستان و فتنه آقاخان محلاتی پرداخته شده است و از این‌که چرا غرب ایران در وزارت امیر سراسر در اطاعت و امنیت نسبی و پس از مرگ وی شاهد شورش‌هایی پی در پی بود، سخنی به میان نیامده است. این نوشتار به بررسی علل امنیت و پیوند و پیوستگی امیرکبیر و کردها می‌پردازد، تا شاید زمینه بحثی تازه را برای تحقیق در حوزه تاریخی معاصر بگشاید.

الف: افلاطون در رساله جمهوری و در تبیین همان نظریة مشهور و ناکام خود یعنی ضرورت حاکمیت حاکمان حکیم و حکیمان حاکم، نکات نغز و ژرفی می‌آورد: «مهم‌ترین نکته‌ای که افلاطون در اثبات توانایی‌ها و مشروعیت حکما و فلاسفه برای حکومت کردن، خاطر نشان می‌کند تأکید بر این است که فیلسوف با روی آوردن به حقایق سرمدی و تلاش مداوم در کشف حقیقت پدیده‌ها، وقت و زمان آن را ندارد که به عوالم پست‌تر توجه کند یا با کنجکاوی در اعمال روزانه آدمیان با آنان از درِ ستیزه درآید و روح خویش را با حسد و دشمنی آکنده سازد

«میرزا تقی خان امیرکبیر» پیش از رسیدن به صدارت و در جریان مسافرت خود به روسیه در سال 1244هجری قمری- 1828میلادی از مدارس جدید شهرهای تفلیس، مسکو، پترزبورگ و برخی از کارخانه‌ها و مؤسسات فنی و علمی روسیه بازدید کرد و بشدت تحت تأثیر این پیشرفت‌ها قرار گرفت.

سه سال و نیم صدارت میرزا تقی‌خان فراهانی امیر نظام مشهور به امیرکبیر (۱۱۸۵- ۱۲۳۰)، در تاریخ‌نگاری ایرانی به یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران تبدیل شده است. جدای از اغراق گویی‌هایی که روایت اسطوره‌ای از امیرکبیر ارائه می‌دهد، میرزا تقی‌خان به نوعی نماد تلاش حکومت مرکزی برای به زیر سلطه درآوردن و مهار اشراف بود.

١٧١‌سال پیش، برابر با سی‌و‌یکم ماه می ‌١٨٤٧ میلادی، دومین عهدنامه ارزنه‌الروم (ارزروم) بین ایران و عثمانی به امضا رسید. نماینده ایران در این مذاکرات که طی دوران پادشاهی محمدشاه قاجار به وقوع پیوست میرزا تقی خان فراهانی (امیرکبیر) بود. او نزدیک به سه‌سال در ارزنه‌الروم با نمایندگان دولت‌های روس انگلیس و عثمانی برای رفع اختلافات بین ایران و عثمانی مذاکره کرد. معاهده اول ارزنه‌الروم که در دوره فتحعلی‌شاه قاجار بین دو دولت منعقد شده بود و توافق‌نامه‌هایی چون«قازلی گول»، هیچ‌کدام به‌طور بنیادی اختلافات دیرینه دو کشور مسلمان را حل‌وفصل نکرده بودند.

هو قربان خاک پای همایونت شوم در عریضه اول ،جسارت به عرض کردم،که غرض از این عرض زحمت به وجود مبارک نیست، وا لله اگر می دانستم باعث زحمت است جسارت نمی‌کردم. حالا هم باز عرض می کنم که مقصودی از این عرضها ندارم، زیرا که این غلام زحمت و ناراحتی شب و روز را بر خود قرار دادم که شما اظهار راحتی و خوشوقتی بفرمایید، آن هم که نشود،وای بر حال این غلام.

مجموعه ارزشمندی از اسناد مربوط به «میرزا تقی خان فراهانی» معروف به امیرکبیر، در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود که از این مجموعه تعداد چهار برگ سند معتبر با مهر و دستخط وی است.

مردی با ردای بلند مملو از سروهای خمیده، کج کلاله، با طوماری در دست و کلاهی بر سر، به دوردست می‌نگرد. او را یکی از مهم‌ترین دیوانسالاران تاریخ قاجار می‌دانند: مردی از روستای هزاوه از قرای بلوک فراهان، فرزند امیرکربلایی محمدقربان که ابتدا آشپز دربار و بعد‌تر ناظر آشپزخانه و در پیری قاپوچی قائم مقام ثانی شد و راه را برای ورود پسرش به دستگاه دیوانی گشود.