اخبار

ادوارد ایستویک مانند بیشتر مأموران سیاسی انگلیسی در ایران، نویسنده و پژوهشگری متبحر بود و درباره شهرهای هند نیز آثار متعددی دارد. وی در کتاب «سه سال در ایران» تهران قدیم و موقعیت وزیر مختار و دولت ایران را به‌روشنی تصویر کرده است.

سفرنامه «ادوارد بکهاوس ایستویک»، شرق‌شناس و کارمند اداره مستعمرات هند با ترجمه شهلا طهماسبی تصویر روشنی از تهران قدیم و موقعیت وزارت مختار و دولت ایران ارائه می‌دهد.

دکتر محمدرضا جوادی‌یگانه، دانشیار گروه جامعه‏‌شناسیِ دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران و رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، از استادان شناخته‌شدۀ حوزۀ جامعه‌شناسی به‌خصوص با رویکرد جامعه‌شناسیِ تاریخی و تاریخ اجتماعی است. او سال‌هاست در زمینۀ مطالعات خلقیات ایرانی ذیل حوزه‌ای که این‌سال‌ها به عنوان «خلقیات‌پژوهی» مشهور شده است، فعالیت علمی و پژوهشی داشته است.

ردی با محاسن سپید و نگاه غمگین و ردایی بلند بر تن و پاپوش‌هایی پاره بر پا و زنجیری بر گردن؛ این تصویری به شمار می‌آید که از حاج سیاح، جهانگرد ایرانی تاریخ معاصر ثبت شده است. او گاه در کنار میرزارضا کرمانی دیده می‌شود؛ همان شورشی پرآوازه که ناصرالدین‌شاه را به سود رعیت‌ها ترور کرد. این همنشینی گویا از آن‌رو بوده است که حاج سیاح نیز در روزگاری از زیست و تکاپوهای سیاسی و فکری خود کوشیده بود یک منتقد باشد و از همین‌رو زمانی را در تبعید گذراند. پاره‌ای تاریخ‌پژوهان البته با این رویکرد او بسیار منتقدانه رویارو شده‌اند. علی دهباشی در مقدمه سفرنامه حاج سیاح که بخشی از این رویکرد تند منتقدانه را در برابر کارنامه سیاسی و فکری حاج‌سیاح دربرمی‌گیرد، در روایت زندگی او می‌نویسد «محمدعلی سیاح (تولد ١٢١٥ مرگ ١٣٠٤ هجری شمسی) نزدیک صد‌سال زندگی کرده، و بیست‌سال از عمر را خارج از ایران بوده است.

سفرنامه ها از منابع مهمی هستند که به رغم اشارات سطحی و پراکنده، دقایقی از فرهنگ و سنن گذشته را در خو جای داده اند که در سایر منابع صحبتی از آنها به میان نیامده؛ از این رو، پرداختن به شاخصه های فرهنگی از طریق سفرنامه ها می تواند در انجام پژوهش و تحقیق، محقق را یاری کند.

اگر بخواهیم تاریخچه ای بر ایرانگردی و جهانگردی بنگاریم، ناگزیریم که آن را در دو بخش جدا، یعنی «ایرانگردی» به مفهوم آمدن سیاحان و جهانگردان بیگانه به ایران، و «جهانگردی» به معنای سیر و سیاحت ایرانیان در کشورهای بیگانه، مورد پژوهش قرار دهیم. تلاش ما بر این است که بر پایۀ اسناد و مدارک موجود، وضعیت بیگانگان ایرانگرد و ایرانیان جهانگردی را تا آن جایی که در چنته هست، مورد مطالعه و سنجش قرار دهیم.

آداب و رسوم ایرانیان، از جمله ازدواج، بازتابی چشمگیر در آثار مسافران خارجی که به دلایل مختلف در دوره قاجار به ایران آمده اند، داشته است. ایرانیان، در این دوران آداب و ضوابط خاصی در ارتباط با ازدواج و مسائل مربوط به آن نظیر خواستگاری، نکاح، مهریه، طلاق و غیره داشته اند که در این نوشته بدان ها پرداخته خواهد شد.

سرزمینهای شرقی در طی قرون، پیوسته مورد توجه جهانگردان ممالک اسلامی و اروپایی بوده است. ایران به دلایل سیاسی و جغرافیایی، به ویژه مورد علاقۀ سیّاحان قرار می گرفت. شبکۀ راههای ایران و نیز کالا و اجناس ایرانی، به شهرت ایران در این مورد کمک مؤثری می کرد. مسلمانان به علت همجواری، و نیز مسافران کشورهای نزدیک معمولاً راههای دریایی را انتخاب می کردند، اما راههای زمینی هم اغلب توسط اروپاییان مورد استفاده قرار می گرفت.

یکی از سفرنامه های ناشناختۀ اواخر دورۀ ناصری سفرنامه ای موسوم به سفرنامۀ کرمان است که در سال 1309 ه.ق. نوشته شده است. این سفرنامه حاصل سفری مأموریتی است که نویسندۀ آن شرح سفرش را از تبریز تا کرمان به رشتۀ تحریر در آورده است.

در عصر حاضر، سفرنامه ها جایگاه بسیار مهمى در بازنمائى و تدوین تاریخ دارند، چرا که با پرداختن به جزئیات، ذهنیت مورخ و محقق تاریخ را به ویژه براى تحلیل در زمینه تاریخ معاصر ایران، واقعى تر و شفافتر مى سازد.