اخبار

ما ایرانیان گویا دو تاریخ مکتوب داریم که یکی را می توان تاریخ واقعی نامید و دیگری را تاریخ اساطیری شمرد. توضیح آنکه، تاریخ واقعی ما تا صدوبیست سال پیش بر ما کلی مجهول بود و محققین اروپا، آن را از روی کتاب های تاریخی یونان، روم، کتیبه ها و منابع دیگر کشف کردند و ما آن را از اروپاییان به تدریج یادگرفتیم.

نام پوشی یا افشای نام یکی از بن مایه های برجسته در ادبیات حماسی است. هدف ما در این جستار بررسی نام از این منظر در شاهنامه فردوسی، منظومه های پهلوانی، و طومارهای نقالی است. بدین منظور این آثار با روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا واکاوی شده اند.

نسخه های خطی زیادی از شاهنامه فردوسی در دنیا است که یکی از این نسخه های خطی در «موزه اله آباد» در شهر اله آباد در هندوستان نگه داری می شود که از این نظر امتیاز ویژه دارد که با روشنایی طلا نوشته شده است و به سبکِ دکنی نقاشی شده است و زینت بخش کتاب خانه های شخصی زمینداران و نوابان هندوستان بوده است.

استاد دکتر میرجلال‌الدین کزّازی، سخنور، ادیب برجسته و شاهنامه‌شناس پرشور روزگار ماست. در این پرسش و پاسخ که با همراهی دوست گرامی آقای غلامرضا دادخواه انجام گرفته، دکتر کزازی به اجمال در باب آیین پهلوانی و جوانمردی و شیوة عیاری در شاهنامه مطالبی بیان کرده‌است که در چند شماره پیوسته می‌خوانیم.

جوانمردی یا عیاری، در فرهنگ و تاریخ ایران، پیوندی تنگ و ناگسستنی و ساختاری دارد با پهلوانی. به سخن دیگر، پهلوان اگر راد و جوانمرد نباشد، پهلوان نیست. یکی از ویژگی‌های بنیادین که در اندیشه و منش ایرانی، «پهلوان» را از «قهرمان» جدا می‌دارد، همین است. پهلوان به ناچار، عیار و جوانمرد هم هست، اما قهرمان چنین نیست؛ دست‌کم قهرمان در کاربرد و معنایی که این واژه در روزگار ما دارد.

شاهنامه حكیم ابوالقاسم فردوسی، بدون تردید مهم‌ترین شاهكار در طول هزاره گذشته برای تبیین و توضیح هویت ایرانی است. كتابی كه فروكاستن آن به صرف حماسه یا تاریخ یا كتاب شعر یا... اجحاف در حق آن است، چرا كه شاهنامه در عین حال كه همه اینها هست، فراتر از اینها نیز هست.

در شاهنامه، در داستان کیخسرو، و جنگ او با افراسیاب، سخن از سپاهیانی می رود که از سرزمین های چغانیان و شگنیان و کوشان و از چین و سقلاب و هند و «وهر» و جز آن که فرمان بردار افراسیاب یا هم پیمانان اویند، با زین افزار و پوشاک گوناگون، به یاری وی می آیند و با کیخسرو می جنگند.

قریب یک قرن است دانشمندان مغرب زمین در تحقیق منابع شاهنامه بذل مساعی نموده و در منشاء اخبار و حکایات داستانهای آن غور کرده و به کشفیات سودمند مهمی نایل آمده اند.

بشر پیوسته در مسیر پیشرفت و توسعه مدنیّت گام برداشته است و بی تردید جوامع متمدّن امروزی مرهون تلاش های نخستین انسان هایی است که گاه به صورت فردی و عالمانه و گاه به شکل جمعی و احیاناً تصادفی و به طریق آزمون و خطا مسیر تمدن و زندگی نوین بشری را فراهم آورده و سنگ بنای جوامع کهن را نهاده اند.

شاهنامه فردوسی زندگی نامه، شرح سرگذشت و فراز و نشیبِ حیات و برآمدن و بالیدن قوم ایرانی است و وجوه و ابعاد مهم و ارزنده فراوانی دارد. یکی از این ابعاد مهم، چند و چون تدبیر و چاره اندیشی شاهان، پهلوانان و دانایان ایرانی و حتی غیر ایرانی در برخورد با مشکلات، تنگناها، بحران ها و امور مهم و سرنوشت ساز است.