مکاتبات داخلی و خارجی عهد مظفرالدین میرزا ولیعهد

1394/8/10 ۱۳:۲۴

کشورمان ایران در دوره قاجاریه از لحاظ سیاسی به چهار ایالت آذربایجان، اصفهان، خراسان و کرمان و بلوچستان و بنادر تقسیم شده بود. یکی از این ایالات، ایالت آذربایجان به مرکزیت تبریز، ولیعهدنشین بوده و شامل ولایات ارومیه، اردبیل، مراغه، مشگین و اهر، ساوجبلاغ مکری (مهاباد)، ماکو، خوی، سلماس و سایر بلوکات و قراء بوده است و از نظر اهمیت، پس از تهران که دارالخلافه نامیده می شد، تبریز بوده که به دارالسلطنه معروف بوده است و شعبه‌ای مهم از وزارت امور خارجه در آنجا استوار بوده و توسط نایب اول وزارت امور خارجه اداره می‌شده و بسیار فعال بوده است.

نرگس ارقشی: کشورمان ایران در دوره قاجاریه از لحاظ سیاسی به چهار ایالت آذربایجان، اصفهان، خراسان و کرمان و بلوچستان و بنادر تقسیم شده بود.

یکی از این ایالات، ایالت آذربایجان به مرکزیت تبریز، ولیعهدنشین بوده و شامل ولایات ارومیه، اردبیل، مراغه، مشگین و اهر، ساوجبلاغ مکری (مهاباد)، ماکو، خوی، سلماس و سایر بلوکات و قراء بوده است و از نظر اهمیت، پس از تهران که دارالخلافه نامیده می شد، تبریز بوده که به دارالسلطنه معروف بوده است و شعبه‌ای مهم از وزارت امور خارجه در آنجا استوار بوده و توسط نایب اول وزارت امور خارجه اداره می‌شده و بسیار فعال بوده است.

در میان این اجزا و تشکیلات، شخصی بوده به نام میرزا معصوم خان که دارای القابی چون مقرب الخاقان، عمده الخوانین العظام، حاجی میرزا معصوم خان، نایب اول کارگزاری ایالت آذربایجان، مقرب الحضره الخاقانیه و بسیاری دیگر. از جمله ماترک هایی که از میرزا معصوم خان برای خانواده باقی مانده بود، مقداری اسناد و مکاتبات و کتاب بوده است.

نظر به اهمیت عصر صدور این اسناد و مکاتبات و اهمیت سیاسی و جغرافیایی مکان آنها، یعنی آذربایجان، و نیز از آنجا که سند، منبعی است دست اول و اصیل ترین و مهم ترین ابزار پژوهشگر و محقق، مؤلفان تصمیم به ارائه این اسناد به علاقمندان نموده اند.

این اسناد و مکاتبات به دو دسته تقسیم شده، دسته اول مکاتباتی که کارگزاران دول خارجه مستقر در ایالت آذربایجان با کارگزاران دولت ایران داشته اند که این مکاتبات تحت عناوین «مکاتبات دول ثلاثه با دولت ایران، جلد اول انگلیس، جلد دوم روس و جلد سوم عثمانی با ضمیمه چند مکاتبه دولت فرانسه» در سه جلد که توسط ناشر محترم انجمن آثار و مفاخر فرهنگی چاپ شده است.

دسته دوم، مکاتبات داخلی بوده است که این مکاتبات شامل نامه‌های وارده و صادره از طرف دستگاه دارالسلطنه تبریز و تشکیلات ولیعهد با کارگزاران خارجی، مکاتبات با صاحب منصبان دارالخلافه تهران و بالعکس، مکاتبات با حکام و نایب الحکومه ها و دیگران بوده و وقایع تاریخی سال های 1250 تا 1309 قمری را در بر می گیرد که حاوی مطالب مهم سیاسی، اجتماعی، مذهبی و فرهنگی است و در واقع همین کتاب معرفی شده است.

فهرست برخی از اسناد به شرح زیر است:

    گزارش شورش شاهسون ها علیه سرحددار روس

    هجوم و قتل و غارت طایفه تالشی تبعه روس از حومه اهر

    برداشته شدن قرنطینه بین سرحد ایران و عثمانی

    دزدیده شدن قزاقان توسط سرحدنشینان ایران

    دستور ولیعهد برای اعادت فراریان روس

    گزارش اوضاع ایلات اطراف خوی و ماکو

    قحطی در آذربایجان و ممنوعیت خروج غله به خارج از کشور

    دستور دلجویی از شیخ عبیداله رئیس فرقه نقشبندیه

    تجاوز قشون عثمانی به خاک ایران و تنبیه ایلات ایران

و بسیاری دیگر.

این مکاتبات به تعداد 1095 نامه است که به کوشش عباسقلی صادقی و بهروز صادقی، به همت نشر تاریخ ایران در سال 1394 با تیراژ 200 و به قیمت 28000 تومان و در 869 صفحه و دارای فهرست اسناد و اعلام، چاپ و منتشر شده است.

این کتاب با شماره ثبت 542585 در کتابخانه شماره یک مجلس برای محققین و علاقمندان موجود است.

منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی