تاریخ برمکیان

1385/7/24 ۰۳:۳۰

دکتر صادق سجادی
در بارة برمکیان، که باید آنانرا برجسته ترین دیوانسالاران و وزیران سراسر عصر عباسی به شمار آورد، اثری جامع و مبتنی بر منابع کهن و معتبر، به زبان فارسی در دست نیست.

دکتر صادق سجادی
در بارة برمکیان، که باید آنانرا برجسته ترین دیوانسالاران و وزیران سراسر عصر عباسی به شمار آورد، اثری جامع و مبتنی بر منابع کهن و معتبر، به زبان فارسی در دست نیست. برخی مقالاتی که در نشریات فارسی از حدود نیم قرن پیش در این باره نوشته شده، تنها جنبه هایی از تاریح حیات این خاندان بزرگ و مشهور را مورد بحث قرار داده اند. این بزرگی و اهمیت از چند جهت سزاوار توجه است.
نخست آنکه عصر برمکیان، اوج نفوذ ایرانیگری در دستگاه خلافت، با وجود خلیفه ای چون هارون الرشید بود.
دوم شیوة ملکداری این خاندان که دولت عباسی را به نیرومندترین دولت، و هارون الرشید را به مقتدرترین فرمانروای دنیای آن عصر تبدیل کرد و قدرتی جهانی پدید آورد که قلمروش پهنه ای از کرانه های اقیانوس اطلس تا ترکستان را در بر می گرفت.
سوم، دامنة نفوذ خاندان برمک و نظارت آگاهانه و مستمر آنان بر جزئیات امور این قلمرو بی مانند.
چهارم نقش و تأثیر برمکیان در ایجاد نهضت فرهنگی و پشتیبانی از دانشمندان و ادیبان، که خود نیز در زمرة آنان به شمار می رفتند.
پنجم تأثیر عظیم برمکیان بر شئون مختلف زندگی مادی و معنوی خاص و عام، و تصویری که از فضایل انسانی در اذهان خلق پدید آوردند.
ششم ادبیاتی که خود ایجاد کردند یا در بارة آنها و به خاطر آنها پدید آمد و در پهنة ادب جایگاهی خاص یافت. در دورة خلافت و در قلمرو دولتهای مسلمانِ شرق و غرب جهان اسلام، خاندانهای متعدد به دانش و فرهنگ و سیاست شهرت یافتند که دامنة نفوذشان از یک نسل نیز در می گذشت؛ اما هیچیک از آنها به لحاظ تنوعِ تأثیر و قدرت سیاسی و نفوذ اجتماعی و کارکرد فرهنگی به پای برمکیان، که دورة نسبتاً کوتاهی در صحنة تاریخ اسلام ظاهر شدند نمی رسند. این مایه شهرت و اهمیت سبب شد تا حجم عظیمی از روایات در بارة وجوه مختلف زندگی آنها بویژه اخلاق اجتماعی و سیاسی شان ضبط گردد و بخش مهمی از اثار مکتوب تاریخی و ادبی قرون سوم و چهارم هجری را به خود اختصاص دهد.


خان احمدی