دکتر مجتبایی: افلاطون تحت تاثیر نظریه سیاسی در ایران باستان بوده است

1394/4/30 ۰۹:۴۷

منوچهر دین پرست: انتشار کتابی پس از۴۰ سال از سوی یکی از اندیشمندان و محققان معاصر می تواند برای جامعه علمی و فرهنگی ما مورد توجه باشد. به خصوص اینکه کتابی درباره فکر و اندیشه ایرانی و تاثیر آن بر اندیشه‌های غربی تالیف شده باشد. کتاب “شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان” که در سال ۱۳۵۲توسط انجمن فرهنگ ایران باستان منتشر شده بود هم اکنون پس از گذشت ۴۰سال با ویرایش و اضافات و الحاقات جدیدی از سوی دکتر فتح الله مجتبایی، عضو هیات علمی بنیاد دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی توسط انتشارات هرمس منتشر می شود.

منوچهر دین پرست: انتشار کتابی پس از۴۰ سال از سوی یکی از اندیشمندان و محققان معاصر می تواند برای جامعه علمی و فرهنگی ما مورد توجه باشد. به خصوص اینکه کتابی درباره فکر و اندیشه ایرانی و تاثیر آن بر اندیشه‌های غربی تالیف شده باشد. کتاب “شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان” که در سال ۱۳۵۲توسط انجمن فرهنگ ایران باستان منتشر شده بود هم اکنون پس از گذشت ۴۰سال با ویرایش و اضافات و الحاقات جدیدی از سوی دکتر فتح الله مجتبایی، عضو هیات علمی بنیاد دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی توسط انتشارات هرمس منتشر می شود.
دکتر مجتبایی در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار اطلاعات درباره این کتاب گفت : “سابقه فرهنگی ایران و فکر و اندیشه ایرانی نشان می دهد که در طول تاریخ از تاثیرگذاری و گسترش فراوانی برخوردار بوده است. به طوری که معتقدم افلاطون به عنوان پدر فلسفه غرب از فکر ایران تاثیر گرفته و اندیشه های این فیلسوف بی توجه به بن مایه های فکر ایرانی نبوده است”.
وی در ادامه گفت : “این کتاب جزو نخستین کتابهایی است که من تالیف کردم و باید بگویم که در این کتاب بحث بر سر این است که “شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان” ایران چه تاثیری بر افلاطون داشته است. تأثیر زرتشت را همیشه گفته اند اما من در این کتاب به شکل قطعی اشاره کرده ام که افلاطون تحت تأثیر نظریه سیاسی در ایران باستان بوده است”.
دکتر مجتبایی با اشاره به این نکته که اغلب محققان غربی معتقدند که زمینه‌های رشد و نمو فلسفه یونان باستان بوده است ولی باید بگویم که این به صورت مطلق نیست، گفت : “برای غربی‌ها بسیار سخت است که ببینند فلسفه از جای دیگر به خصوص از ایران و شرق باشد.
اگرچه محققان منصفی هم بودند که به این قضیه تاکید کردند و نشان دادند که زمینه های فکر فلسفی از شرق و ایران بوده است. محققان غربی چندان جرات گفتن این زمینه را ندارد اما آنها هم که گفته اند کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. باید این موارد به صورت علمی و منصفانه در اختیار پژوهشگران قرار گیرد”.
“شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان” در ابتدا رساله دکتری مجتبایی نبود. اما بعدا این کتاب را به عنوان رساله دکتری ایشان قبول کردند و دانشگاه تهران درجه دکتری بابت این کتاب به وی اعطا کرد. دکتر مجتبایی، درجه دکتری تاریخ ادیان و فلسفه شرق را از دانشگاه هاروارد اخذ کرد که بخشی از آن رساله با عنوان «منتخب جوک با شست» از میرابوالقاسم فندرسکی در سال ۸۸ از سوی انجمن حکمت و فلسفه ایران منتشر شد.
دکتر ‌مجتبایی‌ در ادامه این گفت و گو تاکید کرد: “من در این اثر مکتب‌ افلاطون‌ را بر مبنای‌ آثار شاهان‌ هخامنشی‌ بررسی‌ کرده‌ ام و معتقدم کسانی‌ که‌ تا کنون‌ درباره‌‌ رابطه‌ مکتب‌ افلاطون‌ با افکار ایرانی‌ مطالبی‌ نوشته‌‌اند، همگی‌ بنای‌ کار خود را بر ادبیات‌ دینی‌ زرتشتی‌، خاصه‌ نوشته‌‌های‌ پهلوی‌، قرار داده ‌اند و به‌ آداب‌ و قواعد شاهی‌ در ایران‌ که‌ بر نظام‌ طبقاتی‌ آریایی‌ و سنن‌ و آیینهای‌ خاص‌ آن‌ استوار بوده‌ است‌، توجه‌ نداشته‌اند؛ و این‌ نخستین‌ بار است‌ که‌ آثار شاهان‌ هخامنشی‌ از این‌ لحاظ‌ اجمالاً بررسی‌ می‌شود”.
وی افزود: “من کوشیده‌‌ام که برخی‌ از جنبه‌‌های‌ اساسی‌ فلسفه‌‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌ افلاطون‌ را با پاره‌ای‌ از آراء و آرمان‌هایی‌ که‌ مردم‌ ایران‌ درباره‌‌ نظام‌ جامعه‌ و مقام‌ شاهی‌ داشتند تطبیق‌ کنم. همانندی‌های‌ آنها را باز نمایم، و ارتباط‌ آراء حکیم‌ یونانی‌ را با افکار و معتقدات‌ ایرانیان‌ روشن‌ گردانم”.
دکتر مجتبایی در ادامه این گفتگو با اشاره به این موضوع که هندی‌ها درمورد تاثیر فکر شرقی بر اندیشه‌های غربی هم بسیار کار کرده اند گفت : “من گمان می‎‌کنم هیچ دو ملتی به اندازۀ دو ملت ایران و هند به هم پیوسته باشند و وقتی می‌‎گویم ایران مقصودم ایرانی است که افغانستان امروز و تاجیکستان امروز در آن یکی بود. لذا اندیشمندان ایرانی هم باید به جد در این زمینه تحقیقات مهم و قابل تاملی داشته باشند و ما بتوانیم کاستی‌های علمی که در این مورد وجود دارد را برطرف کنیم”.
فتح‌الله مجتبایی متولد ۱۳۰۶ تهران است. زمینه مطالعاتی‌اش تاریخ، ادیان و فلسفه‌های شرق است. سال ۱۳۵۰ مدرک دکترای تاریخ ادیان و فلسفه‌های شرق را از دانشگاه هاروارد گرفت و در مرکزمطالعات ادیان جهان (آمریکا) به تحقیق در عرصه تاریخ تطبیقی ادیان پرداخت.
پس از بازگشت به ایران، در دانشکده‌های ادبیات و الهیات دانشگاه تهران به تدریس مشغول شد. وی هم‌اکنون مدیرگروه عرفان مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است و تاکنون بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب و مقاله اعم از تألیف و ترجمه و تصحیح به زبان‌های فارسی و انگلیسی در ایران و خارج از کشور منتشر کرده است.
همچنین قابل ذکر است که جایزه دکتر فتح‌ الله مجتبایی، جایزه‌‌ای است که به برترین پایان‌نامه دکتری در رشته‌های زبان و ادبیات فارسی، ادیان و عرفان اهدا می‌شود و اولین دوره اعطای این جایزه در آذرماه سال ۱۳۹۰برگزار می‌شود. پایان‌نامه برگزیده پس از بررسی هیأت داوران، متشکل از برجسته‌ترین استادان رشته‌های ادیان و عرفان و زبان و ادبیات فارسی، برای دریافت جایزه معرفی و علاوه بر دریافت لوح تقدیر و جایزه نقدی، امکان نشر آن در انتشارات هرمس فراهم می‌شود.